معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پراکندگی جغرافیایی گویش لری سبب وجود شاخه‌های گوناگونی شده است که لری اشترینان نیز یکی از آنهاست، با مجموعۀ تفاوت‌ها و شباهت‌ها و ویژگی‌هایش. هرچند که اشترینان شمالی‌ترین منطقۀ استان لرستان بر اساس تقسیم‌بندی‌های استانی است، اما گویش لری بسیار گسترده‌تر از استان لرستان است و چند استان همسایه را نیز دربر می‌گیرد.

گویش‌ها و حتی‌زبان‌های بسته به این دلیل که اساساً در برقراری ارتاط با خارج از حوزۀ جغرافیایی خود فاقد کارآیی‌اند، به سرعت به نفع زبان یا گویش رسمی غالب از صحنه خارج شده‌اند و هرگز میدانی جهت رشد و پایایی که شرط بقای آنها است نیافته و نمی‌یابند. این وضعیت به سبب اینکه مایۀ عدم موفقیت نیز تلقی و تشخیص داده شده و ناگزیر جای خود را به زبان و تکلم غالب برای کاربران آن سپرده‌اند. تداوم این ویژگی هم اکنون با عنوان خطر اضمحلال تمام جدی است. گسترش دامنه این تأثیر و تأثر تا آنجاست که کاربران گویش‌ها نیز گاه به ناگزیر و گاه آگاهانه به سوی رهاکردن آن روی آورده‌اند؛ چراکه آن را مانع گسترش فرهنگی خویش نیز پنداشته‌اند. فقدان کارایی و جذابیت و موانع فراوان سرچشمه گرفته از نارسایی‌ها، این ناگزیری را تاحدودی آشکار می‌کند، سرنوشتی که تاکنون برای چندهزار گویش و زبان نسبتاً کشف و شناخته شده رقم خورده است.

دستور زبان این گویش عمدتا فارسی است، برخی از تفاوت اندک آن را می‌توان در این بخش‌ها دانست:

* علامت مصدری به جای "تن" و "دن" حرف "های" غیرملفوظ است که حالت کسره را دارد؛ مانند گُتِه: گفتن. در حالت مفعولی به جای شدن، سِه آورده می‌شود؛ مانند گتسه: گفته شدن، رختسه: ریخته شدن. در کلماتی که آخر آنها به الف ختم می‌شود، این های غیرملفوظ یا کسرۀ پایانی به "نه" یا "یه" تبدیل می‌شود؛ مانند اُمایِه: آمدن یا نیایه: گذاشتن. در این مصدرها و در حالت مفعولی، "س" پایانی تکرار می‌شود؛ مانند نیاسسه: گذاشته شدن.

*تبدیل کسره پایانی به فتحه، از تمامی مصادر اسم مفعول سوم شخص مفرد می‌سازد؛ مانند اُمایِه: آمدن، اُمایَه: آمده است.

* علامات جمع یکی دیگر از تفاوت با دستور زبان فارسی است. یا یکی از نشانه‌های جمع است؛ مانند کِتَویا: کتاب‌ها.

* ضمایر متصل جمع نیز به این صورتند: مُو: مان؛ تُو: تان؛ شُو: شان.

* در برابر "ه" پایانی معرفۀ پارسی، "کَ" استفاده می‌شود؛ کِتَوکَه: همان کتاب.

گردآمدۀ آورده شده در این کتاب بیشترین بخش از گویش واژگان لری اشترینان است؛ گردآمده است، زیرا به لحاظ نبود کمترین امکان بررسی و جستجو، تنها به یادمانده‌ها و یادآمده‌ها بسنده شده است. و بیشترین بخش است؛ زیرا به نشانه‌های فراوان و گوناگون این گویش واژگان در رهگذر تاریخی خود بسیار بیش از این بوده است و به علت عدم ثبت و ضبط همۀ آن قابل دسترسی نبوده و نیست.

در این کتاب به دلیل منتفی بودن ضرورت و نیز امکان آن، از بازگفت برخی نشانه‌ها و مطالب و نیز توضیح کامل برخی دیگر از جمله‌ها، انواع بازی‌ها، عبارات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فراموش شده خودداری شده است و نیز از آوردن واژگانی که اسامی خاص‌ان یا آنهایی که اختلاف تلفظ دارند، ولی شیوۀ تلفظ آنها با نگارش کنونی فارسی قابل انعکاس نیست و در صورت نوشته شدن کاملاً فارسی خوانده می‌شوند، خودداری شده است.

چون می‌توان با کاربست قواعد دستوری که عمدتاً فارسی است، انواع افعال و قیود و اسامی و دیگر مشتقات را ساخت، به لحاظ ذکر مصادر از آوردن و بازگفت مشتقات این مصادر تقریباً صرف‌نظر شده است.

ترتیب واژگان آورده شده در این واژه‌نامه به صورت الفبایی است.