معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسندۀ اصلی کتاب، آریان یا فلاویوس آریانوس مورخ و فیلسوف قرن دوم میلادی است. او در حدود سال 95 میلادی در نیکومدیا در آسیا صغیر به دنیا آمد. وی در زمان امپراطوری آدریان، از سال 130 تا 8/137 میلادی، سمت کنسولی کاپادوکیه را داشت و در این مقام حملات الانی‌ها و ماساگت‌ها را دفع کرد. پس از درگذشت امپراطور آدریان، آریان از کارهای دولتی کناره‌گیری کرد و به فعالیت‌های ادبی پرداخت. او احتمالا تا زمان امپراطور مارک اورل (161 ـ 180 م) زنده بوده است. وی تألیفات بسیاری در مسائل تاریخی، فلسفی و جغرافیایی داشته که بیشتر آنها از بین رفته است. از میان کارهای مهم او می‌توان به مجموعۀ هفت جلدی کتاب «آناباسیس» اشاره کرد که شرح لشکرکشی‌های اسکندر در آسیا است. او این اثر خود را به تقلید از آناباسیس گزنفون چنین نام‌گذاری کرده است. هفت کتاب آناباسیس گزنفون در شرح احوال کوروش کبیر، سرسلسلۀ هخامنشی و هفت جلد آناباسیس آریان دربارۀ اسکندر است که به حکمرانی هخامنشیان خاتمه داد.

دکتر صنعتی زاده در این کتاب هفت فصل از آن را که مربوط به رخدادهای ایران را شامل می‌شد و برای خوانندۀ ایرانی کشش داشت، برای ترجمه انتخاب کرده بود.

خلاصه‌ای از شرح حوادث هفت بخش بدین ترتیب است:

کتاب 1: مرگ فیلیپ و جانشینی اسکندر، جنگ‌های اسکندر با تراکیان‌ها و قبایل دیگر، تخریب شهر گتا، شورش کلیتوس و گلوسیاس، شورش شهر تبس، رویارویی اسکندر با آتنی‌ها، گذر اسکندر از هلسپونت، دیدار شهر تروا، جنگ گرانیکوس، تدارک قشون، شکست ایرانیان، اسکندر در ساردین و افسوس، محاصره و تسخیر میلتوس و هالیکارناسوس، اسکندر در لیکیه و پامفیلیا، اسکندر در فریقیه.

کتاب 2: تسخیر متیلینه توسط ایرانیان، مرگ ممنون، تسخیر تندوس توسط ایرانیان، اسکندر در گودیوم، فتح مقدونیه، بیماری اسکندر در ترسوس، پیشروی اسکندر به میراندورس و به مقابله برخاستن داریوش، داریوش در ایسوس، شکست داریوش و فرار وی، برخورد مناسب با خانوادۀ داریوش، فتح فنیقیه توسط اسکندر، نامۀ داریوش و پاسخ اسکندر، ستایش هرکول در شهر صور، فتح صور، محاصره و فتح گازا.

کتاب 3: پیروزی بر مصر، بنیان‌گذاری اسکندریه، بازدید از معبد آمون، حرکت به سمت سوریه، عبور از دجله و فرات، توصیف لشکر داریوش در اربلا، تاکتیک‌های اسکندر، فرار داریوش از جنگ اربلا، تعقیب داریوش و فرار وی به ماد، پیشروی اسکندر به سوی بابل و شوش، انقیاد اکسیان‌ها، شکست آریوبرزن و تسخیر پرسپولیس، پیشروی اسکندر به سوی ماد و پارت، گذر از دروازه‌های کاسپین (خزر)، به قتل رسیدن داریوش، لشکرکشی به هیرکانیه، پیشروی به سوی باکتریا، همکاری ساتی برزن با بسوس، گذر اسکندر از هندوکش، تسخیر باکتریا و تعقیب و دستگیری بسوس.

کتاب 4: شورش سغدیان، شورش سکاها، مبارزات سپیتامان، قتل کلیتوس، مباحثات کالیستنس و آناخارسوس، دسسیسۀ پاگس، اتحاد با سکاها و خوارزمیان، انقیاد سغدیان، شکست و مرگ سپیتامان، پناه گرفتن اکسیارتس در سغد و تسخیر قلعه توسط اسکندر و ازدواج وی با رکسانا، تسخیر قلاع دیگر، رسیدن اسکندر به رودخانۀ کابل و استقبال تاکسیلان‌ها از وی، شکست آسپاسیان، محاصره ماساگا و اورا، تسخیر بازیره رسیدن به ایندوس (رودخانه).

کتاب 5: اسکندر در شهر نیسا، گذر از ایندوس، کوه‌ها و رودخانه‌های آسیا، توصیف کلی هندوستان، شیوۀ پل‌زنی بر روی رودخانه، رفتن به سوی رودخانۀ هیداسپ، سد راه اسکندر توسط پروس، گذر از هیداسپ، آرایش نظامی پروس، اتحاد با پروس، مرگ بوسفالا، پیروزی بر گلوسیان‌ها، گذر از رودخانۀ آسین، پیشروی هیدراتوس، تسخیر سانگالا، سر باز زدن لشکر اسکندر از پیشروی بیشتر، سخنرانی اسکندر.

کتاب 6: تدارکات سفر بازگشت از رودخانۀ ایندوس، گذر از رودخانه‌های هیداسپ و اسین، آرایش نظامی علیه مالیان‌ها، شورش مالیان‌ها، زخمی شدن اسکندر، نگرانی سربازان برای اسکندر، جنگ علیه اوکسیانوس و سامبوس، فتح پاتالا، اکتشاف مشارع رودخانۀ ایندوس، جنگ علیه اوریتانی‌ها، گذر از بیابان گادروسیا، رنج لشکر در بیابان، گذر از کارمانیا، اسکندر در پارس، بازسازی مقبرۀ کوروش.

کتاب 7: نقشه‌های اسکندر، فیلسوفان هندی، ازدواج مقدونیان و ایرانیان، پاداش‌دهی به سربازان، حرکت به سوی دجله، اعتراض مقدونیان به اسکندر، آشتی بین سپاه و اسکندر، بازگشت ده هزار مقدونی به خانه به همراه کراتروس، آمازون‌ها، مرگ هفاستیون، سفیران کشورهای دور، اکتشاف دریای خزر، پیش‌بینی مرگ اسکندر، سفیران یونان، آماده‌سازی ناوگان برای حمله به عربستان، توصیف عربستان، سفر نئارخوس، توصیف فرات، استخدام ایرانیان در لشکر، بدیمنی نشانۀ مرگ اسکندر، تب اسکندر، شایعۀ مسموم کردن اسکندر، شخصیت اسکندر.

در قسمتی از کتاب هفتم، اسکندر اینگونه توصیف شده است: «اسکندر در صدوچهاردهمین المپیک هنگام قضاوت اکسیاس در آتن درگذشت. به گفتۀ آریستوبولوس سی‌ودو سال و هشت ماه زنده بود. سلطنتش دوازده سال و هشت ماه طول کشید. در زیبایی ظاهری و عشق به کوشش و دقت در قضاوت و دلاوری و عشق به افتخار و خطر و پایبند به مذهب بودن مانند نداشت. چون پای لذات جسمانی پیش می‌آمد، به سختی بر خود مسلط بود. اما نقصش این بود که هیچ‌گاه از تحسین سیرابی نداشت. شگفت‌انگیزترین نیرو را برای تشخیص راه درست داشت. مخصوصاً چون راه مبهم بود، کاملاً موفق بود که وقایع را برآورد کند و بهترین راه را دنبال کند. مهارت او در آرایش و مسلح کردن و مجهز ساختن نیرو و بالابردن روحیۀ سربازان و انباشته کردن آنان با اطمینان و به دور ریختن ترس آنان هنگام خطر، با بی‌باکی خود، به گونه‌ای حیرت‌انگیز جالب بود. در واقع آنگاه که معلوم و روشن بود چه بایست کرد حد اعلای شهامت را نشان داد و چون لازم می‌آمد پیروزی را با انتظار و صبر از دست دشمن بیرون آورد. پیش از آنکه کسی بفهمد چه خواهد شد، توانایی داشت نخستین ضربه را به او وارد کند. هیچ‌کس مانند او در حفظ پیمان و عهد پایدار و مستحکم نبود و کسی نمی‌توانست او را فریب دهد. از خرج پول برای لذت خویش دریغ داشت و از خرج کردن آن به منفعت دیگران نهایت سخاوتمندی را نشان می‌داد».