معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این دفتر از مجموعه مقالات قزوین دربردارندۀ نه مقاله با موضوعات مختلف دربارۀ قزوین است. معرفی شخصیت‌های تاریخی و اسناد در حدود نیمی از مقالات را به خود اختصاص داده است. موضوعات مرتبط با پیشینه شهر و بناهای تاریخی نیز سهم مهمی را در این مجموعه دارا هستند. در مجموع ترکیب مقالات این دفتر، اطلاعات مفیدی از وجوه مختلف قزوین را ارائه می‌دهد.

مجموعه مقالات قزوین با هدف گردآوری و انتشار دانش شناخت قزوین پایه‌گذاری گردید. دو شماره اول این مجموعه در سال ۱۳۹۱ و شماره سوم این مجموعه در سال 1392 منتشر شد. مجموعه‌های یادشده دربردارندۀ مقالاتی در باب موضوعات مختلف مرتبط با شهر قزوین، با رویکردی تاریخی بود.

در ادامه مقالات مربوط به حوزۀ ادبیات از نظر گذرانیده می‌شود.

کتاب «التدوین فی ذکر اهل العلم بقزوین» در زمرۀ معتبرترین نوشتارهای تاریخی و جغرافیایی است که اطلاعات ارزشمندی از پیشینۀ تاریخی ـ اجتماعی قزوین به دست می‌دهد. در نخستین مقاله از این مجموعه به بررسی موضوعات این کتاب و همچنین معرفی نگارندۀ آن پرداخته شده و در ادامه نیز امتیازات آن برشمرده شده است.

یکی از خاندان‌های بزرگ و مشهور قزوین، خاندان افتخاریان هستند که از نیمۀ دوم قرن ششم تا اوایل قرن هشتم، عمدتاً در شهر تاریخی قزوین و نیز دیگر نواحی تحت تسلط مغولان حکم می‌رانده‌اند. در مقالۀ «ملک افتخارالدین محمد قزوینی» برای آشنایی خواننده از سرگذشت دیوانی و سرانجام زندگی امام ملک سعید افتخارالدین ابی‌بکر نصر افتخاری قزوینی، نخست دو گزارش معتبر نقل شده و سپس با تکیه بر همین روایات، نکته‌هایی توجه داده شده که به نظر مهم می‌آید و در احوال ملک افتخارالدین چندان به آن توجهی نشده، ارائه شده است.

با انتقال پایتخت از تبریز به قزوین در سال 965 هـ.ق، شاه طهماسب در پی رونق و شکوه این دارالسلطنه، داماد هنرمندش شاهزاده ابوالفتح سلطان ابراهیم میرزا را از کارگاه سلطنتی مشهد به قزوین دعوت کرده و ریاست کتابخانه و کارگاه سلطنتی در دولت‌خانه را به او واگذار کرد. پس از مرگ شاه طهماسب در سال 984، شاه اسماعیل دوم در قزوین به تخت نشست. وی پس از جلوس به دلیل بدبینی، دستور قتل برادران و شاهزادگان صفوی را صادر کرد که ابراهیم میرزای هنرمند نیز جزء آنان بود. در سومین مقاله از این مجموعه به زندگی وی و پیامدهای قتل او از نظر سیاسی و فرهنگی در قزوین عصر صفوی پرداخته شده است.

چهارمین مقالۀ این کتاب اختصاص به سفرنامۀ عزالدوله به محال الموت قزوین دارد که در اینجا متن کامل تصحیح‌شده آن آورده شده است. روزنامۀ سفر عزالدوله به محال الموت قزوین سومین سفرنامۀ عبدالصمد میرزا بوده که این سفر به مدت 35 روز از 25 رمضان آغاز و تا 29 شوال 1303 هـ.ق به طول انجامیده است. عزالدوله در این سفرنامه ضمن پرداختن به وقایع (به ویژه شکار)، اسامی مکان‌های جغرافیایی را به دقت ضیط کرده و حتی به مکان‌های جغرافیایی اطراف نیز اشاره نموده است.

در پنجمین مقاله دو سند از خاندان برغانی آورده شده است. سند اول عقدنامه‌ای است مربوط به ازدواج میرزا ابوالقاسم پسر حاج ملا محمدتقی برغانی (مشهور به شهید ثالث) با دخترعمویش زهرا خانم (دختر حاج ملاصالح برغانی، بانی مسجد و مدرسۀ صالحیه). این عقدنامه در 9 رمضان 1273 هـق در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه تحریر شده است. اهمیت این نوع اسناد افزون بر ظرایف هنری به‌کار رفته از جمله تذهیب و خوشنویسی، آشنایی با ادبیات نوشتاری رایج عقدنامه‌های قدیمی و مهریه‌های مرسوم آن زمان است.

سند دوم زندگی‌نامۀ خودنوشت آیت‌الله حاج میرزا ابوتراب شهیدی (نوۀ پسری شهید ثالث و نوۀ دختیر حاج ملاصالح برغانی) است. این نوشتۀ مختصر افزون بر دربرداشتن احوال و آثار و فرزندان حاج ملا محمدتقی برغانی و برادران او، از لحاظ مطالعات قزوین‌شناسی و تبارشناسی خاندان‌های مشهور قزوین از اهمیت فراوانی برخوردار است. افزون بر این بخشی مهم از این نوشته، به چگونگی شهادت ملامحمدتقی برغانی، علت مخالفت مردم قزوین با انتقال جسد هشید ثالث به کربلا، نقش طاهره قرة العین در شهادت شهید ثالث، چگونگی گرایش قرة العین به سید علی‌محمد باب و چگونگی رحلت ملاصالح برغانی اختصاص دارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

شناخت امام رافعی و نگاهی دیگر بر کتاب التدوین فی ذکر اهل العلم بقزوین/ ناصر تکمیل همایون

ملک افتخارالدین محمد قزوینی/ عنایت‌الله مجیدی

ابراهیم میرزا صفوی/ رقیه فراهانی فرد

روزنامۀ سفر عزالدوله به محال الموت قزوین/ عبدالصمد میرزا عزالدوله سالور؛ پژوهش و تصحیح مهرداد پرهیزکاری

دو سند از خاندان برغانی/ مهدی نورمحمدی

مروری بر اقدامات شهرداری قزوین از سال 1305 تا 1330 شمسی/ علیرضا خزائلی

بازشناسی سیر تحولات سرای ضرابخانه در بازار قزوین/ پریسا خلیلی

مروری بر سرآغاز معماری صنعتی در قزوین با رویکرد طرح باززنده‌سازی کارخانه آرد ماشینچیان/ الهام حاجی‌ملکی

نقش گزارش‌های مستندنگاری اقدامات مرمتی دهه شصت و هفتاد مسجدالنبی در بازفهم نقاط آسیب‌پذیر بنا برای برنامه‌ریزی‌های آتی/ فهیمه جعفری