زیر این نخل بلند: جستارهایی در مخاطبشناسی شاهنامه
خلاصه
این کتاب دربردارندۀ هفده مقاله در باب مخاطبشناسی شاهنامه است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
مخاطبان فردوسی به یک عبارت تنها نه ملت ایران که همۀ آریایینژادان و دوستداران فرهنگ بشریتند. وقتی از ارزشهای انسانی شاهنامه سخن میگوییم گروه و نژاد و ملت خاصی مخاطب ما نیستند. حالا اگر دایرۀ مخاطبان را به خواص و آن هم خواص شاعر و فارسیزبان، که به واقع فزرندان تنی او محسویند یا به زمینهها و حوزههای همگن با حماسه محدود کنیم، قضیه به مراتب آشکارتر میشود. در این دفتر از امری آشکار سخن به میان آمده است: تأثیر فردوسی بر فضای ادب و فرهنگ ایران که از فرط وضوح باید اسمش را «حضور» بگذاریم.
حضور نمایان فردوسی و شاهنامه در فضای فرهنگ ایران را عموماً كسان و زمینههایی نمایندگی میكنند كه خود در وجوه و جوانب این فرهنگ تأثیری شگرف برجای گذاشتهاند. اگر صحبت از تأثیر شاهنامه بر كسانی امثال خیام، خاقانی، عطار، سعدی و حافظ یا حوزههایی از قبیل ادبیات داستانی، درامنویسی، نگارگری، خوشنویسی و هنرهای تجسمی باشد، كه هست همین میتواند به معنی حضور همهجانبه شاهنامه در شریان فرهنگی ایران باشد؛ زیرا هركدام از این افراد و زمینهها بخش عظیمی از مخاطبان فرهنگ آریایی را نمایندگی میكنند و تا هرجا صدای آنها رفته باشد، صدای شاهنامه نیز رفته است.
میزان تأثیر فردوسی و شاهنامه در پهنۀ ادب و فرهنگ و هنر ایران به دلیل ماهیت کار و شگرد خاص شاعری او بهخوبی آشکار نشده است. مصالح اولیۀ زبان فارسی که در سدۀ چهارم هجری بالیده و به قوامی نسبی رسیده بود را شاهنامه عمل آورده و برای کارزدن آزموده و آماده کرده است. همۀ معمارانی که بعد از فردوسی آمدهاند از این مصالح آماده و آزموده استفاده و بنای کار خود را بر بنیاد آزمونهای او استوار کردهاند. حس زبانی و ادبی ما میگوید روح شاهنامه تنها در کالبد آثار برجسته و شیوۀ سخنوران چیرهدست که حتی در فارسی محاوره و گویشهای نواحی مختلف نیز حلول کرده و تصاویر و واژگان و نحو و مضمون برخی از آنها را بیش و کم تحت تأثیر قرار داده است.
مطالعۀ این بخش از تأثیرات شاهنامه بر جلوههای مختلف زبان و ادبیات فارسی تا روزگار ما، به عنوان موضوع و محور برنامۀ قطب علمی فردوسیشناسی در دانشگاه فردوسی مشهد بوده که مقالات این کتاب حاصل از این مطالعه است.
در زمینه مخاطبشناسی با توجه به تحقیقات صورت گرفته شاهنامه بر حماسهسرایی، تاریخنگاری و نیز بر شعر بسیاری از شاعران تاثیرگذار بوده است و افزون بر آن از نگارگری، خوشنویسی و موسیقی نیز تأثیرات شاهنامه و فردوسی بهرههای فراوان بردهاند.
در ادامۀ این گفتار به معرفی تعدادی از مقالات این کتاب میپردازیم.
مقالۀ اول این کتاب دربارۀ تأثیرپذیری بیدل از فضای شاهنامۀ فردوسی است که در این مقاله نویسنده به بررسی تأثیرات فردوسی بر شعر و اندیشۀ بیدل دهلوی در جایگاه سرآمد شاعران سبک هندی پرداخته است. نتایج این بررسی نشان داده که از نظر زبانی ـ مستقیم یا غیرمستقیم ـ شاهنامه تأثیراتی در سبک، زبان، واژگان و حتی وزن و کلام بیدل گذاشته است و از معنایی نیز تفکرات، تصویرپردازی در موضوعات گوناگون و ... از تأثیرات فردوسی بر بیدل است.
دومین مقالۀ کتاب دربارۀ تبارشناسی واژۀ «کشک» در شاهنامه است که در این مقاله ضمن بیان معانی کشک در شاهنامه و ادب فارسی، واژگان همریشۀ آن و تفاوت معنایی آنها با معنی کنونی کلمه نشان داده شده است.
در مقالۀ سوم به دو پرسش بنیادی از داستان رستم و سهراب در طومار نقالان پاسخ گفته شده است: اول اینکه اساساً جذابیتهای هنر نقالی در ابعاد مختلف ناشی از چیست؟ و دوم اینکه چه بخشهایی از این داستان مورد توجه فرهنگ عامه بوده که بر اساس این پیشفرضها سعی داشتهاند آن را به گونهای در داستان بگنجانند؟
نویسندۀ مقالۀ «بررسی ساختار اسطورهای هفتخانهای ...» به معرفی هفتخانهای راستین دیگر پهلوانان خاندان سام، یعنی سام، فرامرز و شهریار پرداخته و اثبات کرده تمامی این هفتخانها جز برخی کاستیها و افزودگیهای روایی، از قانون ساختاری واحدی پیروی میکنند و همگی گشتاری از هفتخان رستم هستند.
در مقالۀ «تأملی در وجوه معنایی "آباد" ...» به بررسی «آباد» و معانی مختلف آن در شاهنامه پرداخته شده است. در این مقاله نخست فرهنگهای عمومی و سپس فرهنگهای شاهنامه به دنبال این واژه بررسی شدهاند. نویسنده در پایان یافتههایش صورتی دیگر از این بیت شاهنامه را پیشنهاد کرده است:
بدو گفت رستم که جان شاد دار به دانش روان و تن آباد دار
فهرست مطالب کتاب:
پای این نخل بلند
نظری به تأییدپذیری بیدل از فضای شاهنامۀ فردوسی/ مریم اسمعلیپور
تبارشناسی یک واژه در شاهنامه و ادب فارسی/ سیده شکوفه اکبرزاده
داستان رستم و سهراب در طومار نقالان (بررسی سازوکارهای روایی نقالان)/ نعمتالله پناهی
بازتاب شخصیتهای شاهنامهای در شعر فرخی سیستانی/ هدی حسین پور بوانلو
بررسی ساختار اسطورهای هفتخانهای پهلوانان خاندان سام/ لیلا حقپرست
تأملی در وجوه معنایی «آباد» در فرهنگهای فارسی و پیشنهاد تصحیح بیتی در شاهنامه/ فرزام حقیقی
جلوههایی از شاهنامه در ورزش باستانی و پهلوانی / هما رحمانی
شاهنامه در کاریکاتورهای هفتهنامۀ "گلآقا"/ علیرضا رعیت حسنآبادی
بازتاب شاهنامه در تاریخ بیهقی/ هادی عدالتپور
شاهنامه و تأثیر آن در پویانمایی و بازیهای رایانهای/ صالحه غضنفری مقدم
شاهنامه در فرهنگ و ادب عصر صفوی / موسی قلیزاده
بازتاب شاهنامه فردوسی در شعر حمیدی شیرازی/ شهرام کارگر
بررسی تأثیرپذیری بهرام بیضایی از شاهنامۀ فردوسی در حوزۀ نمایشنامهنویسی/ لیلا کشانی
از حماسهسرایی تا حماسهنگاری (با بررسی نگارههای شاهنامه و پیشنمونههای تصویری آن) / فاطمه ماهوان
زبدة التواریخ حافظ ابرو و شاهنامه / فرشته محمدزاده
شاهنامۀ فردوسی در تاریخنامۀ هرات / فرشته محمدزاده
شاهنامه در فرهنگ جهانگیری/ مجتبی معروف
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قفلهای دستساز آذربایجان
رحمان احمدی ملکیاز بین آثار فلزی، قفل به دلیل دارابودن نوعی رمز عملکرد و درونمایۀ رازگون، از اهمیت زیادی در حیطۀ تل
منابع مشابه بیشتر ...
از آفرینش تا یزدگرد: تاریخ ایرانیان به روایت شاهنامه
سیروس کریمی بختیاریاین کتاب، درواقع مروری است بر تاریخی که از پیدایش بشر «ابوالبشر» شروع شده و تا فروپاشی فرمانروایی س
شاهنامه و هنر نقالی: داستان سیاوش در سه روایت
علی تقویاین کتاب به تحلیل و بررسی تعامل شاهنامه با یکی از مردمیترین هنرهای ایرانی، یعنی هنر نقالی میپردازد
نظری یافت نشد.