معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هدف از تألیف این کتاب آن بوده که تجسمی پویاتر و شفاف‌تر از اسطوره و آیین سیاووش داده شود؛ به همین دلیل تلاش نویسنده بر این بوده که از هر آنچه سند و نوشته و دست‌یافت بوده و هست، استفاده کند.

در ایران هیچ اسطوره‌ای به اندازه سیاووش از نظر مدارک تاریخی سرمایه ندارد و هیچ اسطوره‌ای به اندازه آن شواهد زنده در نام‌های جغرافیایی و آیین‌های سوگ و یادمانی باقی نگذاشته است.

«سیاووشان» به آیین سوگ و ماتم و بزرگداشت «سیاووش» پهلوان ایرانی و نیز نام جاهایی که این آیین در آنجا اجرا می‌شده، گفته می‌شود. نیز گزارش داستان غم‌انگیز زندگی و شهادت سیاووش در آثار و واگویه‌های نگاشته‌شده آمده است. از این گزارش‌ها گزارش فردوسی در شاهنامه بسیار پرداخته و آمیخته به پندار است، گرچه منابعی دیگر همچون تاریخ بخارا اثر نرشخی نیز به گزارش این آیین پرداخته است؛ اما تنها نمونه غم‌انگیز و نمایشی این آیین را بهرام بیضایی در اثری که هم قالب نمایشنامه و هم قالب فیلم‌نامه دارد، پدید آورده است.

از نخستین نگاره‌های روایی این آیین می‌توان به دیوارنگارۀ سوگ سیاووش در کاخ «پنجکند» دره زرافشان در تاجیکستان کنونی نام برد که گویاترین نگاره را نشان می‌دهد.

یکی از نشانه‌های بنیادی و استوار توتم سیاووش که بر پیدایش توتمی این اسطوره پافشاری دارد، کشفیاتی است که که در مهم‌ترین مرکز و خاستگاه این اسطوره به دست آمده که خود قابل تطبیق و نتیجه‌گیری است. این مرکز بنایی گسترده با پیشینۀ باستانی دارد به نام «قوی قیریلقیان قلعه»؛ در این بنا اِستودان‌هایی یافت شده که ارتباط آنها با توتم اِسپ آشکار است. آنچه تأیید می‌کند این استودان‌ها متعلق به آیین سیاووش و در مرحله‌ای است که او اسپ بوده است، استودان‌های بعدی متعلق به همین منطقه است که صحنه سوگواری بر سیاووش (سیاووشان) بر روی آنها ترسیم شده است.

آنچه از نام سیاووش پیداست و بسیاری از پژوهشگران از جمله بهرام بیضایی: «سیاووش اسم نیست و احتمالاً توصیف یا لقب است». خاستگاه و مکان ریخت‌پذیری این آیین و زادگاه اسطوره سیاووش، خوارزم باستان دانسته شده و کهن‌ترین سند وابسته به آیین سیاووشان سنگی از دوره نوسنگی و دقیقا سه هزار سال پیش از میلاد کشف شده است.

در پژوهش علی حصوری، پوشش ماتم‌داران آن آیین در دوره باستان دو رنگ نیلی و سیاه بوده که رنگ سیاه بیشتر کاربرد داشته است. از نمونه‌های بازماندۀ این آیین در مرحلۀ گذار این موارد است که در این کتاب نیز اشاره‌ای به آنها شده است: چمر، نخل‌گردانی، قالی‌شویان، سیاووشان قشقایی، سوسیای کردی، سووشون و آتشکده سیوخشون.

این کتاب به بررسی خاستگاه و پدیداری ماندگارترین فرد اساطیری ایران باستان در وجوه حماسی ـ عشقی و روشن‌بینانۀ روایت‌ها، گویه‌ها و قصه‌ها و رسم‌های به‌جامانده‌ای پرداخته است که همه بر لوح «سیاووشان» نقش بسته است. از معنای واژۀ سیاووش گرفته تا کارکرد آن در فرهنگ توتمی و گذر از آن فرهنگ و چرخش و گسترش در پهنۀ فرهنگ دوران کشاورزی، شکل‌گیری روند و روش آیینی آن که حجیم‌ترین بخش از داستان‌های شاهنامه را نیز به خود اختصاص داده است.

سیاووشان، پیشینۀ سیاووش، ریشه‌دار بودن آیین ایرانی و تبارشناسی شاهان خوارزم، سیاووش و راما دو اسطورۀ همانند، گریستن مغان، مغان و سیاووشان، سیاه‌پوشی در آیین، سیاووشان در فرهنگ قشقایی، میترا در سیاووشان، سیاووشان در دورۀ ساسانی، آیین سیاووشان در دورۀ اردشیر دوم، نمودهای آیین سیاووشان در دورۀ معاصر سووشون و ... از عناوین این کتاب هستند.