معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

كراكف شهری است دانشگاهی و تاریخی در جنوب لهستان كه دانشگاه اصلی آن (یاگلونی) دومین دانشگاه قدیمی اروپا محسوب می‌شود. آموزش زبان فارسی در دانشگاه یاگلونی كراكف سابقه‌ای طولانی دارد و به سال‌های پیش از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. پس از جنگ جهانی وقفه‌ای در این آموزش روی داده، اما چندی بعد دوباره از سر گرفته شده است. این کتاب می‌كوشد خواننده را به میان استادان رشته‌ ایران‌شناسی دانشگاه یاگلونی ببرد و ایرانیان را با تألیفات و افكار ایشان آشنا كند. هرچند تمركز اصلی كتاب معرفی ایران‌شناسان لهستانی است، مخاطب با خواندن این مجموعه اطلاعاتی نیز درباره‌ فرهنگ و جامعه لهستان به دست خواهد آورد. ادبیات، زبان، زبان‌آموزی، زبان‌شناسی، تاریخ، ادیان، شعر، داستان، موسیقی، آواز و كتاب، موضوع‌هایی هستند كه در مصاحبه‌ها به آنها پرداخته شده است.در این کتاب ضمن بررسی آرای برخی از ایران‌شناسان دانشگاه یاگلونی، به فرهنگ و ادبیات لهستان نیز پرداخته شده است. پنج تن از گفتگوشونده‌ها استادان لهستانی‌اند، دو نفر از استادان ایرانی و یک نفر کتابدار دانشگاه. محور اصلی گفتگوهای دهم و یازدهم موسیقی است؛ از این‌رو این دو فصل در پایان کتاب آورده شده تا تداخلی از نظر موضوعلی پیش نیاید. ماریوش کلوه تنها گفتگوشونده‌ای است که از استادان و ایران‌شناسان دانشکده نیست؛ او هنرمند آزاده و شوریده‌ای است که در زمینۀ موسیقی ایرانی نیز پژوهش می‌کند.

گفتگوی اول با پروفسور آنّا کراسنوولسکا دربارۀ شاهنامه در لهستان است. وی پایان‌نامۀ دکتری اش پژوهش در شاهنامه بوده است. وی در این پایان‌نامه دربارۀ اسطوره‌های شاهنامه از دیدگاه ساختاری پژوهش کرده است. وی در قسمتی از مصاحبه می‌گوید: «معتقدم که تقسیم‌بندی سیاه و سفید، به گونه‌ای که خیلی‌های تصور می‌کنند، در شاهنامه وجود ندارد. برای مثال روابط ایران و توران پیچیده‌تر از آن است که بتوان در قالب سیاه و سفید یا در قالب حق و باطل به آن پرداخت. سعی کرده‌ام شاهنامه را با حماسه‌های هندی مقایسه کنم. این مقایسه ما را از ریشه‌های مشترک حماسه‌ها آگاه می‌سازد».

گفتگوی دوم با هایده وامبخش، مدرس زبان فارسی در دانشگاه یاگلونی و همسر مارِک اسموژینسکی و دربارۀ این ایران‌شناس لهستانی است. اسموژینسکی که تحصیل‌کردۀ ایران‌شناسی در دانشگاه ورشو بود، مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی خود را از دانشگاه تهران و با رسالۀ «تصحیح انتقادی و بررسی ساختار رمزی سیرالعباد الی المعاد سنایی غزنوی» دریافت کرد. اسموژینسکی افزون بر تدریس در بخش ایران‌شناسی دانشگاه یاگلونی، نشست‌های متعددی با هدف معرفی ادبیات، فرهنگ و هنر ایران در لهستان برگزار کرد. «در گذر کلمات» (ترجمۀ لهستانی ۳۲ غزل مولانا) و «آدم‌ها روی پل» (ترجمۀ فارسی اشعار ویسواوا شیمبورسکا، با همکاری شهرام شیدایی و چوکا چکاد) از یادگارهای ارزشمند اسموژینسکی است. هایده وامبخش در این گفتگو، جزئیاتی از زندگی، ویژگی‌های شخصیتی و منش فکری این ایران‌شناس فقید را بازگو می‌کند: «یکی از دلایلی که او توانست به‌خوبی با ایرانی‌ها رابطه برقرار کند، یادگیری ریشه‌ای زبان فارسی بود. اصطلاحات و فرهنگ زبان را یاد گرفته بود. می‌توانست به‌اصطلاح تکه بپراند یا جوک بگوید. آدم‌هایی که اهل کشور دیگر هستند، به‌راحتی نمی‌توانند در کشوری غیر از کشور خود جوک بگویند و دیگران را بخندانند یا تکه بپرانند».

گفتگوی بعد با آندژی پیسوویچ، استاد ایران‌شناسی و ارمنستان‌شناسی دانشگاه یاگلونی است. پیسوویچ در این گفت‌وگو به مقایسه میان زبان ارمنی و فارسی می‌پردازد و با اشاره به وجود حدود هزار کلمۀ قدیمی ایرانی در زبان ارمنی، از اهمیت این زبان در تحصیلات ایران‌شناسی و مطالعات تاریخی زبان‌های آریایی سخن می‌گوید. وی با اشاره به تمایز میان زبان گفتاری (محاوره) و نوشتاری فارسی می‌گوید: «تفاوت فارسی گفتاری با فارسی ادبی در دستور زبان نیست. دستور یکی است؛ تنها کلمات و کاربرد آنها فرق می‌کند.... فارسی نوشتاری، همان فارسی گفتاری هزار سال پیش است، فارسی گفتاری زمان فردوسی است. آنها آنچه را امروز فارسی ادبی است، در گفتار به‌کار می‌بردند و آن‌طور حرف می‌زدند؛ وگرنه اصلاً آن‌طور نمی‌نوشتند... در حالی که در ترکیه زبان نوشتار و زبان گفتار یکی است. مردم همان‌طور صحبت می‌کنند که می‌نویسند. ممکن است فرق‌هایی در کلمات باشد».

گفتگو با کارولینا رکویتسکا چهارمین گفتگوی این کتاب است. وی در سال 1385 دورۀ کارشناسی ارشد خود را از در دانشگاه تربیت معلم به پایان برده است. او در کتابی به نام «بوطیقای پرسش» به بررسی شعر قیصر امین‌پور پرداخته است. عنوان پایان‌نامۀ وی که در ایران نوشته شده «بررسی جامعه‌شناختی شکل‌گیری شخصیت زن در رمان بعد از انقلاب» است. در این گفتگو وی دربارۀ این دو نوشتۀ خود توضیحاتی را داده است. وی دربارۀ شخصیت زن در رمان بعد از انقلاب می‌گوید: «در رمان "چشم‌هایش" اثر بزرگ علوی، زنی هست که از دیدگاه یک مرد مطرح می‌شود. علوی می‌کوشد که این زن بتواند با صدای خودش حرف بزند؛ اما موفق نمی‌شود، چون زن برای او نیز موجودی است ترسناک و ناشناخته، مثل زن بوف کور که او هم به نوعی معشوق ناشناخته‌ای است و نمی‌شود گفت به چه چیزهایی و چطور فکر می‌کند. چنین زنی فاقد پیچیدگی‌های درونی انسانی است. نخستین کسی که این وضع را تغییر داد، سیمین دانشور است. اگر چه گفته می‌شود زن او هنوز مستقل نیست، زنی است کاملاً پیچیده و سرزنده که دربارۀ هر چیز عقاید خود را مطرح می‌کند و ما هم احساس می‌کنیم ممکن است در دنیای واقعی چنین زنی را دیده باشیم».

مارچین ژپکا، مدرس تاریخ در رشتۀ ایران‌شناسی و پژوهشگر تاریخ دین مسیح در خاورمیانه و ترجمه‌های کتاب مقدس به زبان‌های ایرانی، مخاطب بعدی این مجموعه است که در گفتگو با او به یافته‌های پژوهشی‌اش و نیز به ترجمه‌های لهستانی قرآن پرداخته شده است.

 فصل‌های شش، هفت و هشت، گفتگوهایی با ثریا موسوی، متئوش كواگیش و هایده وامبخش، استادان زبان و الفبای فارسی در دانشگاه یاگلونی، سرشارند از یافته‌ها و تجارب آموزشی در عرصه زبان‌آموزی. دشواری‌هایی كه در راه آموزش زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی، خاصه اروپاییان و لهستانیان هست، كدام‌هاست؟ چگونه می‌توان الفبای فارسی كه طبعا برای غربی‌ها الفبایی ناشناخته است را بهتر به دانشجویان آموخت؟ آیا زبان‌آموزی، آموزش ادبیات است؟ آیا زبان‌آموز بایستی در معرض ادبیات دیوانی فارسی نیز قرار بگیرد؟ مشكلات كتاب‌های آموزش زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی در چه مواردی است؟ نقاط ضعف شیوه‌های آموزش زبان فارسی به خارجی‌ها كدام است؟ مخاطب علاقمند به مباحث زبان‌آموزی می‌تواند در این سه بخش با تجارب عملی این استادان آشنا شود.

فصل بعدی به گفتگو با كتابدار دانشكده شرق‌شناسی اختصاص دارد.

دو فصل انتهایی كتاب به حوزه آواز و موسیقی اختصاص دارد. گفتگوی دهم با ماریوش كلوه انجام شده است. او كه خواننده اپراست، آلبومی به نام «قلب‌ها» منتشر كرده و در آن غزل‌هایی از مولانا را به زبان اصلی خوانده است. وی برای اجرای ایده‌اش به آموختن چند ساز شرقی، از جمله رباب، تار، سه‌تار و تنبور پرداخته و سرانجام توانسته با كمک مارک اسموژینسكی به زبان فارسی آوازخوانی كند. كلوه كه در خردادماه امسال در فرهنگسرای ارسباران نیز به اجرای كنسرت پرداخت، می‌گوید: «كاری كه من كرده‌ام الهام گرفتن از موسیقی ایرانی است. نمی‌توانم این موسیقی را به صورت كامل بشناسم: قصدی هم برای شناخت ندارم. در ایران هنرمندان بسیاری هستند كه موسیقی ایرانی را به‌خوبی اجرا می‌كنند. من نمی‌خواهم مانند آنها یا در ردیف آنها باشم. راه خودم را می‌روم و در این مسیر از موسیقی‌های شرقی الهام می‌گیرم و صدالبته كه نمی‌خواهم تقلید كنم».

در آخرین فصل كتاب به گفتگو با آنا مارچینوفسكا نخستین دف‌نواز لهستانی پرداخته شده است. در این گفتگو افزون بر اینكه درباره دف‌نوازی و دف صحبت شده، از پایان‌نامه فوق لیسانس مارچینوفسكا نیز سخن به میان آمده است. موضوع پایان‌نامه او «تعارف در فرهنگ ایرانی و اصطلاحات مؤدبانه در زبان فارسی» است. وی كه حسب گرایش زبان‌شناسانه‌اش پدیده تعارف را از منظر زبان‌شناختی بررسی و اصطلاحات مربوط به آن را فهرست كرده، می‌گوید: «چون رفتار تعارف در فرهنگ ما وجود ندارد، در زبان لهستانی معادلی هم برای آن نیست. ناچار همان كلمه تعارف را، البته با حروف لاتین، برای آن به كار بردم. در انگلیسی هم معادلی كه دربرگیرنده مفاهیم این اصطلاح باشد وجود ندارد... عجیب اینكه تعارف در همه جای ایران متداول است و اگر كسی تعارف نكند بی‌ادب محسوب می‌شود».

پس از پایان گفتگوها و سخن پایانی، «كتاب‌شناسی لهستان به زبان فارسی» نیز آمده كه در آن مشخصات ١١٢ كتاب مرتبط با لهستان منتشرشده در ایران ارایه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

1. شاهنامه و ترجمه‌های لهستانی آن/ گفت‌وگو با پروفسور انّا کراسنوولسکا، رئیس بخش ایران‌شناسی دانشگاه یاگلونی

2. مارِک اسموژینسکی، لهستانی‌ای ایران‌دوست/ گفت‌وگو با هایده وامبخش ـ اسموژینسکا

3. در جستجوی سیر تاریخی تلفظ واژه‌ها/ گفت‌وگو با پروفسور آندژی پیسوویچ، ایران‌شناس و دارندۀ استادی کامل در زمینۀ دانش‌های انسان‌کاوانه

4. زبان روزمره، شعر فارسی و شخصیت زن در رمان‌های ایرانی/ گفت‌وگو با کارولینا رکویتسکا ـ عسگری، مدرس دانشگاه و نویسندۀ کتاب «بوطیقای پرسش»

5. ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس و تاریخ دین مسیح در ایران/ گفت‌وگو با مارچین ژپکا، مدرس تاریخ در رشتۀ ایران‌شناسی و پژوهشگر تاریخ دین مسیح در خاورمیانه

6. زبان‌آموزی تدریس ادبیات نیست/ گفت‌وگو با ثریا موسوی، مدرس زبان فارسی در دانشگاه یاگلونی، دربارۀ مشکلات آموزش زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی

7. از رسم خط فارسی تا مطالعه دربارۀ ترجمۀ متن‌های پهلوی/ گفت‌وگو با متئوش کواگیش، نویسندۀ کتاب «خط و رسم خط زبان فارسی»

8. زبان‌آموزی و ضرورت توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای/ گفت‌وگو با هایده وامبخش ـ اسموژینسکا، مدرس زبان فارسی در دانشگاه یاگلونی دربارۀ اشتباه‌های رایج دانشجویان ایران‌شناسی

9. دشواری تهیۀ کتاب‌های تازۀ فارسی/ گفت‌وگو با گراژینا یورک ـ پاروک، مسئول کتابخانۀ دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه یاگلونی

10. پرواز مولانا در قلمرو عقاب سپید/ گفت‌وگو با ماریوش کلوه، آهنگ‌ساز، خواننده و خالق آلبوم «قلب‌ها»

11. از کراکف تا تهران، در پی راز شورانگیزی یک صدا/ گفت‌وگو با با آنّا مارچینوفسکا، نخستین و تنها دف‌نواز اهل لهستان

سخن پایانی

کتاب‌شناسی لهستان به زبان فارسی