معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سرگذشت ایزدان ایرانیان باستان و هزاره‌های گمشده، مانند سرگذشت خود ایرانیان، از سیاهی‌های تاریخ آغاز می‌شود. برای دستیابی به فرهنگ هزاره‌های گمشدۀ خود و شناخت کهن‌الگوها باید به هر دست‌آویزی چنگ اندازیم و از یافته‌های باستان‌شناسی پی ببریم که مراحل ابتدایی‌تر حیات آیینی و فرایند آیینی‌شدن فرهنگ‌‏ها، جامعه‎ها و جمعیت‏‌های بیش از تاریخ با نظام پیچیده‎ای از رمزها و تمثیل‎ها و طرح‎ها و تصویرهای مؤنث و مادینگی و تأکید بر مادینگی بوده‏‌است. در سه‌هزارۀ اخیر ایزد (فرشتۀ) موکل آب و باران جایگاهی ویژه داشته‏‌است. و آناهیتا (ایزد آب) در ایران باستان، یکی از بزرگ‏‌ترین و محبوب‏‌ترین ایزدان آریایی و آیین زرتشت بوده است. در باور ایرانیان باستان الهۀ آب، فرشته نگهبان چشمه‏‌ها و باران و نماد باروری، عشق و دوستی بوده‌‏است و در باور ایرانیان زن و زایش و آبادانی و قدرت در کنار هم معنا یافته‌‏اند.

در این کتاب ابتدا نگاهی به اسطوره در ایران و جهان انداخته شده و تعریف اسطوره از دیدگاه‌های افراد مختلف آورده شده است. اسطوره از دید «مارکس کولر» گونه‌ای تبدیل مفاهیم استعاری به شبه واقعی است.

در بخش بعد آناهیتا در اسطوره‌ها و باورها بررسی شده است. در این بخش به معنای آناهیتا پرداخته شده و سپس مراد از آناهیتا در آیین‌های مختلف بیان شده است. در اوستا و آیین زرتشت از کمتر الهه‌ای به اندازه آناهیتا با گرمی و دل‌بستگی یاد می‌شود. در آبان یشت بیشتر کسانی که خواسته‌هایشان از آناهیتا پذیرفته نشده، غیرایرانی هستند. از این‌رو غیرایرانی بودن این ایزد که گاهی چنین پنداشته شده، قابل پذیرش نیست و تاریخ هم گواهی می‌دهد که ایرانیان هرگز به پدیده‌ای غیرخودی مهر چندانی نداشته و هرگز از آن پاسداری نکرده‌اند.

بخش بعدی به خاستگاه آناهیتا اختصاص دارد. نویسنده در این بخش خاستگاه آناهیتا در باورهای گوناگون را بیان کرده است. برای مثال می‌گوید: «لومل به غیرزرتشتی بودن آناهیتا باورمند است؛ اما در مورد راه ورود این ایزد به آیین زرتشت، ناگزیر از گمانه‌زنی است؛ اگر آناهیتا برگرفته از باورهای مردمی ایران باشد، چرا برخلاف میترا که با آبشخور هندوایرانی وارد آیین زرتشت شده‌اند و همگون آرایی خاص خود را در دین ودایی دارد، در اینجا جای آناهیتا خالی است. آیا آناهیتا از دین همسایه‌ای غیرآریایی برگرفته نشده است؟».

در بخش چهارم آناهیتا در گذر زمان و مکان بررسی شده است. نویسنده در این بخش به بررسی این ایزد در فلات ایران پیش از تشکیل حکومت مادها، در زمان ایلامی‌ها و مادها، در زمان هخامنشیان، در زمان سلوکیان و اشکانیان، و در زمان ساسانیان پرداخته است.

بخش بعد به بررسی موضوع آناهیتا در اوستا اختصاص دارد و همچنین در این بخش فرازهایی از «آبان یشت» آورده شده است. در این بخش آمده است: «آناهیتا و مهر به دلیل پیوندهای دیرینه، سرنوشتی همانند داشتند. همان‌گونه که پذیرش خدایانی مانند آناهیتا و مهر نشانۀ دگرگونی آیین زرتشت بود، نشانۀ دگرگونی خدایان یادشده نیز بود؛ زیرا پذیرش آنان در آیین زرتشت به نشانۀ فروشدن خدایان به جایگاه ایزدانی بود که آفریدۀ اهورامزدا و در سایۀ برتری او بودند».

بخش ششم اختصاص به نگاره‌ها و یافته‌هایی از آناهیتا دارد. نمادهای گوناگونی به آناهیتا وابسته می‌شوند. مولوی در قصه فیل‌شناسی راز وارونگی اشیاء را در تاریکیِ پیرامونِ فکری می‌داند. یونگ نمادین شدن را این می‌داند که به چیزی بیش از معنی آشکار خود دلالت کند. عقاب، بزکوهی، مار، سرو، انار، نیلوفر، تاک، ماهی، مرغابی، دلفین، صدف و مروارید و لنگر کشتی، مادر و کودک، زن و جام، رقص و موسیقی و ... از نشانه‌هایی هستند که نشان از این ایزد می‌کرده‌اند.

در بخش بعد پرستشگاه‌های آناهیتا در گذر زمان بیان شده است. پرستشگاه آناهیتا در کنگاور، بیشابور، دژ قلعه ضحاک سراسکند هشترود و سیراف در این بخش بیان شده و دربارۀ هرکدام و زمان ساخت آنها توضیحاتی داده شده است.

آخرین بخش این کتاب اختصاص به بیان جشن‌های آب و آناهیتا دارد. در این بخش چهار جشنی که برای آب و آناهیتا برگزار می‌شده، بیان گردیده است که عبارتند از: آبان روز از آبان ماه برابر با ده آبان، تیر روز از تیر ماه برابر با سیزده تیر، خرداد روز از خرداد ماه برابر با ششم خرداد و سپندارمذ روز از اسفند ماه برابر با پنج اسفند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

اسطوره در ایران و جهان

آناهیتا در اسطوره‌ها و باورها

خاستگاه آناهیتا

آناهیتا در گذر زمان و مکان

آناهیتا در اوستا

نگاره‌ها و یافته‌هایی از آناهیتا

پرستشگاه‌های آناهیتا در گذر زمان

جشن‌های آب و آناهیتا