معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسنده در این کتاب به به بررسی جشن‌های ایرانی و زرتشتی همچون جشن‌های ماهیانه، گهنبارها، یلدا و هیرُمبا می‌پردازد.

جشن از واژۀ اوستایی یسن و پهلوی یزشن است که از ریشۀ yaz گرفته شده و به معنی ستایش کردن، نیایش کردن و فدیه دادن است. گاهی «ی» آغازین در واژگان اوستایی به «ج» در فارسی نو دگرگونی می‌یابد؛ برای نمونه واژگانی چون یسن، ییمه (یم)، یام، یاتو و یوان این دگرگونی اندک را پذیرفته و در فارسی نو به گونۀ جشن، جم، جام، جادو و جوان درآمده‌اند.

اما جشن از گاه باستان تاکنون دو پایه یا مؤلفه داشته است که یکی هم‌چنان‌که از معنای واژۀ جشن برمی‌آید، ستایش و نیایش به درگاه اهورامزدا خداوند جان و خرد است و دیگری شادی است که همگان جشن را بدان می‌شناسند. ستایش و نیایش آفرینشگر جان و جهان، اهورامزدا، آغازگر هر جشن و ستون اصلی آن است و دلیل همازوری و همدلی است و درون‌مایۀ جشن بدان وابستگی دارد؛ اما شادی این دادۀ نیک اهورایی نیز چون ستایش و نیایش در جشن نمودی آشکار داشته و از بایستنی‌های جشن‌های باستانی است.

از گاه باستان شادی برای ایرانیان به اندازه‌ای اهمیت داشته که داریوش بزرگ و خشایارشا و جانشینانشان در سنگ‌نوشته‌های خود بارها اهورامزدا را برای آفرینش و شادی می‌ستایند، آفرینش شادی برای مردم، هم‌سنگ آفرینش زمین، آسمان و انسان به شمار آورده شده که این اهمیت و کارآیی شادی را می‌رساند. برای نمونه داریوش در آغاز سنگ‌نوشته Dse می‌گوید: «خدای بزرگ [است] اهورامزدا که این زمین را آفرید که آسمان را آفرید که مردم را آفرید که برای مردم شادی آفرید».

شادمانی داشتن منشی شاد است و اشوزرتشت آن را از راه انجام کار نیک اشه‌مند، دست‌یافتنی می‌داند و به این شیوه کار، ماندگار و شادی‌آفرین خواهد شد؛ زیرا پرتودار اشه، هنجار و سامان هستی است و در حقیقت، اشه پرتوافشان شادی شمرده است.

پژوهشگران جشن‌های ایران باستان را به سه دستۀ جشن‌های ماهیانه، سالیانه و جداگانه (متفرقه) بخش‌بندی کرده‌اند که برگزاری همۀ آنها بر اساس دو آرمان پیش‌گفته، یعنی نیایش آفریدگار و شادمانی استوار است.

در این کتاب پس از پرداختن به معنای جشن و ویژگی‌های جشن، به ساختار، چگونگی و شیوۀ برگزاری آن پرداخته شده است.

در ابتدا جشن‌های ماهیانه آورده شده است. در گاه‌شماری ایران باستان روزهای ماه نام ویژه‌ای داشتند که نام‌های ماه نیز از آن گرفته شده بود و هرگاه نام روز با نام ماه برابر می‌شد، آن روز را جشن می‌گرفتند؛ برای مثال در روز فروردین از ماه فروردین، جشن فروردینگان بود یا در روز تیر (تشتر) از ماه تیر، جشن تیرگان برگزار می‌‌شد و جشن مهرگان نیز به همین روش برپا می‌شد که در این ویژگی مسعود سعد سلمان سروده است:

روز مهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان                                  مهر بفزای ای نگار مهرجوی مهربان

در این بخش دربارۀ جشن‌های فروردینگان، تیرگان، مهرگان و اسفندگان سخن گفته شده است.

بخش بعدی به جشن‌های سالیانه اختصاص دارد. جشن‌های سالیانه به جشن گَهَنبار یا گاهنبار گفته می‌شود که شش بار در سال برگزار می‌شود. گهنبار، گاهانبار، گاهنبار یا گاسانبار از جشن‌های سالیانۀ زرتشتیان است. در این بخش به جشن گهنبار پرداخته شده که از جشن‌های بزرگ و پرارج است که بنابر اسطورۀ زرتشتی جشن آفرینش قلمداد شده است.

در بخش سوم جشن‌های جداگانه (متفرقه) بحث و بررسی شده‌اند. جشن‌هایی که در این گروه جای گرفته‌اند، عبارتند از: نوروز، نوروز بزرگ، یلدا و سده. جشن‌هایی که در این بخش بدان‌ها پرداخته شده، به ترتیب عبارتند از: نوروز، نوروز بزرگ، چهارشنبه‌سوری، یلدا، سده، آتش، هیرمبا. برپایی جشن هیرمبا ثابت و در روز 26 فروردین گاه‌شماری رسمی برگزار می‌‌شود. هیرمبا جشن زایش مهر تلقی می‌‌شود، یعنی شب چله یا یلدا. هیرمبا به نوعی با قربانی آن هم در زیارتگاهی کهن در پیوند است (مهر و قربانی) و چون از عهد آریاییان پدر (هندواروپایی) «مهر» با «آتش» و «ورونه» با «آب» در پیوند بوده، در اینجا می‌توان پیوند مهر و آتش را قابل تفسیر دانست، یک آیین دیگر هیرمبا نیر باستانی می‌نماید و آن چوب زدن به نوپیوستگان به جرگۀ جوانان غیزلی است.

بخش آخر کتاب «خویشکاری مردم» (وظیفۀ آدمی) نام دارد. در ابتدای این بخش اینگونه آمده است: «چون آفرینش انجام و آفریده‌ها آفریده شدند، آدمی به نیروی خرد، بزرگی آفرینش را دریافت. نیایش و شادی را پاسداشت آفرینش و آیین سپاسداری از آفریدگار قرار داد، نیایش به پاس آفرینش و راینیداری و برپاداری آن و شادی برای چنین آفرینش نیک و آفریده‌های نیکویی».

یکی از ویژگی‌های این کتاب، آوردن تصاویر مربوط به هر بخش است که توضیحات هر مطلب را کامل می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

جشن

جشن‌های ماهیانه

جشن‌های سالیانه

جشن‌های جداگانه (متفرقه)

خویشکاری مردم