معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب سیر تکاملی ادبیات روسیه در سدۀ بیستم در چارچوبی واحد و منسجم به خوانندگان ارائه شده است.

ادبیات قرن بیستم روسیه پدیده‌ای است پیچیده با سیماهای گوناکون. کل فرازونشیب‌های سرنوشت روسیه در این سده در عرصۀ ادبیات نیز بازتاب یافته و روند تکامل طبیعی این ادبیات چند بار با «یورش سهمگین و ناگهانی رویدادهای تاریخی» (اصطلاح میخاییل بولگاکوف) دستخوش دگرگونی شده است. ادبیات قرن بیستم روسیه از چنان تنوعی در فرم و شیوۀ ادبی و سبک فردی و جمعی برخوردار است که به دشواری می‌توان آنها را در قالبی منسجم و یکپارچه گنجاند. ولی همۀ این گونه‌گونی‌ها سرچشمۀ مشترکی دارند که همان دورۀ رشد و شکوفایی پرشور هنر در مرز سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی است، زمانی که در ادبیات، موسیقی، تئاتر، نقاشی و فلسفه آن‌قدر ایده‌های نو پدید آمد که برای صد سال کفایت می‌کرد و تا امروز نیز امکانات بالقوۀ برگرفته از آن هنوز به پایان نرسیده است. این دوره در تاریخ فرهنگ روسیه نام ویژه‌ای هم به خود گرفته است: «عصر سیمین».

«عصر سیمین» به لحاظ کیفی دوره‌ای جدید در سیر تکاملی حیات معنوی روسیه و یکی از نوآورانه‌ترین دوره‌های تاریخ ادبیات این کشور به شمار می‌آید. سدۀ بیستم نه فقط موضوع و نه فقط زمان پیدایش ادبیات جدیدی بود، بلکه خود به محتوای اصلی این ادبیات بدل شد.

هماوردی با زمانه، مقاومت در برابر «بند اسارت زمان»، چشم دوختن به زیبایی‌های دوردست از میان فریبِ گذرای روزگار کج‌مدار، درک و هضم سیر غمبار تاریخ در آغاز سدۀ بیستم، همۀ اینها مضمون‌های ثابت ادبیات این دورۀ روسیه بودند.

مفاهیم و ریشه‌های مختلفی مانند خدا ـ انسان، مسیح ـ دجال، مسیحیت ـ بت‌پرستی، آپولو ـ دیونوسوس، روح ـ جسم، بودن ـ هستی، در ذهن روشنفکران ابتدای سدۀ بیستم متضاد شمرده نمی‌شد. وحدت این تضادها همانند نوعی «ترکیب عرفانی»، «مذهب روح» یا «عهد سوم» پذیرفته می‌شد و اغلب همانند مکاشفۀ یوحنا حال و هوایی فاجعه‌بار برای آن قائل می‌شدند.

تعدد جریان‌ها و مسیرهای پیشرفت، شاخص‌ترین نشانۀ ادبیات روس در آغاز سدۀ بیستم است. پس از رویدادهای انقلاب 1905 ـ 1907 و پرتنش شدن روحیات جامعه، ادبیاتی پدید آمد که چشم به آرمان سوسیالیستی انقلابی داشت. این پیش از همه به آثار گورکی و سرافیموویچ مربوط استو در همین زمان است که ادبیات پرولتاریایی نیز پدیدار می‌شود.

در دهۀ 1910 جریان شعری تازه‌ای نیز شکل گرفت که شاخصۀ اصلی‌اش گرایش به عناصر ملی و محلی بود و بیشتر در آثار «شاعران نوروستایی» دیده می‌شود: کلیویف، آرشین، یسنین، شیریایوتس. این شاعران بدان علت «نوروستایی» خوانده می‌شدند که در نسل‌های پیشین شاعران روستایی برجسته‌ای وجود داشتند، مانند نیکیتین، کالتسوف، سوریکوف.

حیات هنری پیچیده و پرتنوع اواخر سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم روسیه سنگ بنای بسیاری از پدیده‌های ادبی مختلفی بود که در سدۀ بیستم رخ نمودند و به تکامل رسیدند.

این کتاب در حقیقت ترجمۀ یک کتاب درسی «ادبیات» است که برای تدریس در کلاس یازدهم مدارس روسی‌زبان اوکراین تنظیم شده است. البته سطح آن به قدری بالاست که حتی در دانشگاه‌های این کشور نیز تدریس می‌شود. کتاب به قلم گروهی از استادان دانشگاه‌های اوکراین نوشته شده است که هر یک در مورد جریان‌ها یا شخصیت‌های ادبی معینی صاحب‌نظراند.

کتاب کل تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه از آخرین ادامه‌دهندگان مکتب رئالیسم قرن نوزدهم (مانند بونین و کوپرین) گرفته تا جدیدترین نمایندگان پست‌مدرنیسم پس از فروپاشی شوروی را دربر می‌گیرد و می‌تواند در آشنایی خواننده با ادبیات معاصر روسیه مؤثر باشد.

این کتاب پس از فروپاشی اتحاد شوروی نوشته شده است؛ از این‌رو بسیاری از نام‌های ممنوع و موضوعاتی که تا پیش از دورۀ پروسترویکا در شوروی امکان مطرح‌شدنشان وجود نداشت، در آن گنجانده شده است. موضع‌گیری سیاسی نویسندگان در قبال بسیاری از رخدادهای تاریخی دورۀ اتحاد شوروی نیز در اغلب موارد، منفی و انتقادآمیز است. ادبیات روسیه در سدۀ بیستم شاید از هر دورۀ دیگر با سیاست گره خورده باشد؛ از این‌رو نوشتن تاریخ ادبیات این دوره بدون موضع‌گیری صریح سیاسی غیرممکن یا دست‌کم دشوار به نظر می‌رسد.

عناوین این کتاب به ترتیب عبارت‌اند از:

مقدمۀ مترجم؛ ادبیات اواخر سدۀ نوزدهم ـ اوایل سدۀ بیستم میلادی؛ سرنوشت رئالیسم در ادبیات اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی؛ ایوان بونین؛ آلکساندر کوپرین؛ ماکسیم گورکی؛ سمبولیسم؛ آلکساندر بلوک؛ آکمئیسم؛ نیکالای گومیلیوف؛ آنا آخماتوا؛ فوتوریسم؛ ولادیمیر مایاکوفسکی؛ ادبیات دهه ۱۹۲۰؛ یوگنی زامیاتین؛ میخاییل زوشنکو؛ سرگی یسنین؛ مارینا تسوتایوا؛ آسیپ ماندلشتام؛ میخاییل بولگاکوف؛ آندری پلاتونوف؛ ادبیات دهه ۱۹۳۰؛ میخاییل شولوخوف؛ باریس پاسترناک؛ نیکالای زابالوتسکی؛ ادبیات دهه ۱۹۴۰ ـ اواسط دهه ۱۹۵۰؛ آلکساندر تواردوفسکی؛ ادبیات اواسط دهه ۱۹۵۰ ـ دهه ۱۹۶۰؛ آلکساندر سالژنیتسین، ادبیات دهه‌های ۱۹۸۰ ـ ۱۹۷۰؛ واسیلی شوکشین؛ ایوسیف برودسکی؛ ویکتور آستافیف؛ والنتین راسپوتین؛ ادبیات روسی خارج از مرز؛ برخی از ویژگی‌های جریان ادبی معاصر.