آیین شهرداری در قرن هفتم هجری (ترجمۀ معالم القربة فی احکام الحِسبة)
خلاصه
این کتاب مأخذ باارزشی در اجتماعیات اسلام است و خواننده هرچه بیشتر در مطالب کتاب دقیق شود، به نکتهها و آگاهیهای تازهای که روشنگر گوشههایی تاریک از نظام اجتماعی دورۀ اسلامی است برمیخورد.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
این کتاب مأخذ باارزشی در اجتماعیات اسلام است و خواننده هرچه بیشتر در مطالب کتاب دقیق شود، به نکتهها و آگاهیهای تازهای که روشنگر گوشههایی تاریک از نظام اجتماعی دورۀ اسلامی است برمیخورد.
این کتاب نخستین اثر مدون در زمینه حسبت علمی است. ابن اخوة در تألیف این کتاب، کتاب عبدالرحمن شیرازی را اساس کار خود قرار داده و در بسیاری از موارد عیناً مطالب را از آن نقل کرده است.
مطالعۀ وضع اجتماعی ملل مسلمان در قرون اولیۀ اسلامی و سرگذشت تطور زندگی مادی و معنوی آنان امری است که برای محققان علوم اجتماعی و جامعهشناسان و مردمشناسان نهایت لزوم را دارد. چگونگی ادارۀ شهرها، وضع بازگانان و کسبه و اصناف، نحوۀ داوری قاضی و حدود اختیارات وی، رفتار محتسب در اجرای مقررات، مراقبت امور شهر، طریق دادوستد مردم، توجه به حفظ بهداشت عمومی و وضع پزشکان، دامپزشکان، معلمان، مکتبداران، روحانیان، واعظان و جز آن از اموری است که برای محقق آشنایی بدان ناگزیر است و برای افراد عادی نیز آگاهی از آن لذتبخش است. در این کتاب این موضوعات مورد توجه قرار گرفته است.
مؤلف کتاب محمد بن محمد بن احمد بن ابی زید معروف به ابن اخوه (648 ـ 729 هـ.ق) و ملقب به ضیاءالدین از محدثان بود. این دانشمند ظاهراً از اهل مصر بود، در زمان خود چندان شهرت نداشته است، اما پس از مرگ به سرعت در سوریه و نقاط دیگر معروف شد. وی که محتسبی سختگیر بود، بر اساس آگاهیهای شغلی و نیز مطالعات سرشار خود در احکام و مقررات اسلام کتاب خود را تألیف نموده و در آن نخست به ذکر حکم فقهی هر موضوع با استناد به آیات قرآن مجید و احادیث پرداخته و سپس آن را با وضع موجود روزگار خود تطبیق داده است؛ اما فساد دستگاه حکومت و اولیای امور از مدعیان امر به معروف و نهی از منکر گرفته تا طبقۀ فعال یعنی کسبه و اصناف او را دلآزرده کرده است؛ از اینرو در ضمن شکایت از اوضاع زمان، به ذکر تباهیهای اجتماع و حتی تقلبات دکانداران پرداخته است.
موضوع این کتاب، حسبت است و حسبت در اصطلاح اداری اسلامی به معنی رسیدگی به کار بازار و کوی و برزن و خرید و فروش و منع از تقلبهای کسبه و اصناف و کارهایی نظیر اینهاست که از لحاظ تشکیلات اداری جدید قسمتهایی از وظایف شهرداری است و به همین دلیل، عنوان اصلی کتاب، یعنی "معالم القربة فى احکام الحسبه"، در ترجمه فارسی «آیین شهرداری» آمده است.
از محسنات کتاب این است که مؤلف تنها به بیان حکم فقهی (تئوری) بسنده نمیکند، بلکه وارد موضوعات و مصادیق میشود و موارد عملی آنها را نشان میدهد و وظیفۀ محتسب در آن موارد را یاد میکند. از اینرو در این کتاب دربارۀ مسائل مربوط به دانش اقتصاد، یعنی کسب و کار و پیمانه و ترازو و اوزان و مقادیر و نیز خواص انواع گیاهان دارویی و سایر مواد دارویی و همچنین علم اجتماع یعنی رفتار عمومی و مناسبات مردم با یکدیگر و حسن معاشرت و منع از تجاوز و تعدی افراد به همدیگر و حتی منع از آزار رسانیدن به ستور و سرانجام دربارۀ بهداشت عمومی گفتگو شده است.
همچنین این کتاب دربردارندۀ اطلاعات سودمندی درباره اصناف قرن هفتم هجری است و نوع معیشت و حرف و پیشهها را در آن دوره معلوم میکند و زمینهای برای مطالعه و تحقیق در تحول پیشهها به دست میدهد. گذشته از این، قواعد دستوری رفتار اجتماعی را برمی شمرد و دوگانگی میان این قواعد را با رفتارهای واقعی مردم نشان میدهد. و مهمتر از همه اینکه برخی ویژگیهای زندگی شهری و تسلط دستگاه حکومت را بر جزئیات امور و رفتارهای اصناف شهری تا حدی روشن میکند و از اینرو مأخذی برای شناخت برخی از ویژگیهای تاریخ زندگی شهری و سازمانهای صنفی در دوره اسلامی گذشته به دست میدهد.
این کتاب در هفتاد باب و هر باب شرح و توصیف حسبتی نوشته شده است. نکتۀ مهم آنکه مؤلف از معاملات ناروا و مشاغل دون و پست گرفته تا وظایف خادمان مسجد و مؤذنان و قاضیان و گواهان و ... همه را در نظر دارد و بر یک نکتهای نغز و پندی نیکو دارد.
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب