معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حجم ادبیات بودایی بسیار بالاست، به طوری که در جهان بودایی سه کانون بودایی وجود دارد: کانون پالی (یا مجموعه متون هینه‌یانه)، کانون چینی (یا مجموعه متون مهایانه) و کانون تبتی (یا متون وجره‌یانه). در این کتاب از هر دفتر این کانون‌ها برگی برگرفته و کنار هم گذاشته شده است.

آیین بودا اشاره است به آموزه‌های بودای تاریخی و در معنای وسیع‌تر به دینی که او بنیاد گذاشت. بودا یعنی بیدار و روشنی‌یافته، عنوانی است که به کسی داده می‌شود که او حقیقت کل را دریافته، به آن روشن و بیدار شده است. بودای تاریخی به عناوینی مثل شاکیه‌مونی، در لغت به معنی فرزانۀ قبیلۀ شاکیه و بَگوت، یعنی سرور عالم یا خجسته خوانده می‌شود. لقب بَگوت را می‌شود به هر بودا داد، اما شاکیه‌مونی به طور اخص به بنیادگذار تاریخی آیین بودا اطلاق می‌شود که بنا به سنت تیره‌واده در حدود 560 قبل از میلاد در قلمرو شاکیه‌ها در هند شمالی متولد شد و در حدود 450 ق.م درگذشت. در آیین بودای پالی بودای تاریخی به نام طایفه‌اش گوتَمَه معروف است.

آیین بودا را می‌توان به دینی تعریف کرد که یافت بوداگی، یعنی رسیدن به مرتبۀ بوداشدن را تعلیم می‌دهد. این یک تعریف مَهایانَه است، مبتنی بر این نظریۀ مهایانه که بوداشدن در فطرت همۀ جانداران هست یا هر جانداری بودای بالقوه است. اینجا آیین بودا را آموزه‌ای می‌دانند که به راه کمال شخصی اشاره می‌کند، یعنی از طریق درک بودای تاریخی آن به صورت وجود روشنی‌یافتۀ کامل.

بنا به سنت، سه نظام تحول‌یافته‌اند تا آن واگرایی که در تاریخ طولانی آیین بودا روی داده را توضیح دهند. اولی به دوگردونه (گاهی سه‌گردونه) معروف است و در درجۀ اول مبتنی است بر تفاوت‌های فلسفی. دومی آیین بودا را در داخل آیین بودای هندی به سه جنبش از نظر تاریخی پیاپی گسترده تقسیم می‌کند: آغازین، اَبی‌دَرمَه (فرقه‌گرا) و مهایانه. سومی روی گسترش جغرافیایی آیین بودا بعد رفتن آن از هند متمرکز است، یعنی آیین بودای جنوبی و آیین بودای شمالی.

منظور از نام این کتاب در اینجا، از «چرخ» اشاره است به اولین گفتار بودا معروف به «سورۀ گرداندن چرخ آیین» و منظور از «نیلوفر» اشاره است به کتاب مشهور «سورۀ نیلوفر».

بودایی‌های در طی قرن‌ها متن‌های مقدس بسیاری پدید آورده‌اند که خیلی از آنها را سخن بودا می‌نامند. خیلی از این متن‌ها در بیرون از سرزمین‌های بودایی هم پرآوازه‌اند؛ مانند دمّه‌پَدَه (راه آیین) و «سورۀ نیلوفر» و مانند اینها. این متن‌ها به زبان‌های گواگون‌اند. در این کتاب گزیده‌هایی از کتاب‌هایی که به زبان فارسی درآمده‌اند یا نام‌شان در کتاب‌های فارسی دیگر آمده، آورده شده است.

کتاب با مقدمه شروع می‌شود که در آن به سیر تاریخی و اندیشگی و تفاوت‌های دو شاخۀ بزرگ مکتب‌های بودایی اشاره شده است.

سپس گزیده در سه بخش اصلی تیره‌واده، مهایانه و تَنتره‌ها آورده شده است. در بخش تیره‌واده (هینه‌یانه) از متن‌های بودایی پالی و به همان شیوۀ سنتی بودایی، یعنی بودا، دَمَه / آیین، و سَنگه / انجمن رهبانان، نقل شده است. همراه با دو گزیدۀ مستقل از دو متن معروف دمّه‌پده (راه آیین) و ایتی ووتکه (چنین گفت او).

در بخش دوم مهایانه، اول از متن‌های گوناگون و زیر موضوعات گوناگون نقل شده است، همراه با گزیده‌های مستقل از چند متن معروف، مثل سورۀ دل، سورۀ الماس، سورۀ نیلوفر سه‌گانه و مانند اینها.

بخش سوم گزیده‌هایی از متن تنتره است. این متن‌ها هم در شمار متن‌های مهایانه‌اند.

بخش آخر چند قسمت دارد که پس از کوته‌نوشت‌ها، معرفی مهم‌ترین کتاب‌هایی است که از آنها انتخاب و نقل شده است و بعد از آن شیوۀ فارسی‌نوشت واژگان و نام‌های سنسکریت، پالی، چینی، ژاپنی آورده شده است.

در بخش اول (افزوده‌های دمّه) از «راه آیین» اینگونه آورده شده است:

1. دل لرزان و ناپایدار را که نگهبانی‌اش دشخوار و نگهداشت‌اش دشوار است، داناش راست گرداند و استوار کند، به کردار تیرگری تیر را.

2. دل، مانا یکی ماهی به خشکی افتاده، همواره به خود می‌تپد تا از قلمرو فرمانروایی ما رَه دور افتد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

بخش اول: تیره‌واده، آموزه‌های پیران

1. بودا

2. دمّه

3. سَنگه: انجمن رهبانان

4. افزوده‌های دمّه

بخش دوم: مَهایانَه: آموزه‌ها

بخش سوم: تَنتَره‌ها