معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر نو پارسی از آغاز پیدایش تاکنون از منظرهای گوناگون نگریسته شده و با رویکردهای مختلف فهم و تفسیر شده است؛ تا آنجا که گاه دربارۀ یک شعر تأویل‌هایی بسیار متفاوت و حتی متناقض دیده می‌شود. این موضوع البته با توجه به نظریه‌های جدید نقد ادبی دربارۀ «مرگ مؤلف» و «مشارکت فعال مخاطب» در خوانش هر اثر طبیعی به نظر می‌رسد. اما گاه این تأویل‌ها هماهنگ با ساختار نحوی و زبانی متن نیستند؛ به گونه‌ای که نمی‌توان دریافت که خوانش‌گر یا مفسر چگونه آن معانی را از متن بیرون کشیده است.

در این کتاب شماری از مهم‌ترین تأویل‌های موجود در زمینۀ شعر نو نقد و ارزیابی شده تا از این راه عوامل ترجیح یک تأویل بر تأویل دیگر روشن شود و تا جای ممکن معیارهای پذیرفتنی‌تری برای تأویل متن به دست داده شود. همچنین با توجه به دشواری استنباط معنی از متن یا طریقۀ معنی‌بخشی به متن، این پژوهش در پی آن است تا با نشان دادن نمونه‌های عملی از تأویل، فهم شعر نو و لذت بردن از آن را که به سبب ابهام‌های گوناگون برای بسیاری از خوانندگان عادی دشوار است، آسان کند و روش درست‌تر تأویل و تفسیر را به آنان بیاموزد. از این راه می‌توان زمینۀ ارتباط منطقی خوانندگان را با بخشی از میراث ادبی ایران فراهم آورد. از سویی دیگر نتایج این بررسی در تمام شاخه‌هایی که با هرمنوتیک و تأویل متن سروکار دارد، می‌تواند کارآیی داشته باشد.

در این کتاب نخست به شعر نو و چگونگی پیدایش و پویش آن توجه شده است و جریان‌های شعری معاصر در حد روشن‌کردن میزان تأویل‌پذیری آنها شناسانده شده است. همچنین نشان داده شده که چگونه گروهی از جریان‌های نوگرا و شاعران آنها داروندار شعر خود را در قمار تأویل و چندمعنایی نهاده‌اند؛ اما حتی یک بار تأویل نشده‌اند و نقدهای پیرامون آنها نیز از چند تخسین شیفته‌وار برنگذشته است. سپس کارنامۀ تأویلی هر جریان فارغ از امکانات بالقوۀ آن در میزان عمل سنجیده شده و کوشیده شده پاسخی برای این پرسش یافت شود که چرا یک جریان بیشتر و جریان دیگر کمتر تأویل شده است.

در فصل بعدی پس از بررسی تأویل‌های موجود از آغاز پیدایش و رواج شعر نو تا امروز و تقسیم‌بندی آنها در هفت دستۀ کلی، به نقل و نقد نمونه‌هایی از تأویل‌ها پرداخته شده است. همچنین بخشی از این فصل به تأویل شاعران از شعر خود و دیگران اختصاص داده شده است، سپس بررسی شده که بر اساس داده‌های موجود شعر کدام شاعر بیشتر و کدام کمتر در معرض تأویل قرار گرفته است. مفصل‌ترین بخش این فصل، نقد و تحلیل تأویل‌هاست. روال کار در نقد تأویل‌ها بدین‌گونه است که نخست شعر مورد تأویل آورده شده و آنگاه به ترتیب تأویل‌های هر شعر بر اساس نام خوانش‌گران آن نقل شده است. سپس در پایان آخرین تأویل بخشی به نقد و ارزیابی تأویل‌ها اختصاص داده شده است. پس از این نقد و تحلیل، خواننده به خوبی خواهد توانست با بررسی نشانه‌های نمونه‌وار موجود در هر تأویل و روش اجرای آن، دسته‌ای که تأویل مورد نظر در آن جای می‌گیرد را تعیین کند.

در بخش تأویل شاعران از خود خوانش احمد شاملو از شعر «از زخم قلب آبایی» و در بخش تأویل شاعران از شعرهای یکدیگر نیز خوانش اخوان ثالث از شعر «کار شب پا» سروده نیما یوشیج، نقد مهدی اخوان ثالث بر شعر «نگاه کن» شاملو و نقد شاملو و فروغ فرخزاد بر شعرهای یکدیگر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین بخش چهارم از این اثر تأویل رهایی از رضا براهنی، سیاوش کسرایی، احمد کرمی حکاک، تقی پورنامداریان، سیروس شمیسا، صالح حسینی و حسن قاضی مرادی و... به شعرهای «مرغ آمین»، «داستانی نه تازه»، «مهتاب»، «هست شب» نیما یوشیج درج شده است. اشعاری از احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، فروغ فرخزاد و محمدرضا شفیعی کدکنی نیز در بخش‌های دیگری از این کتاب مورد توجه و بررسی تأویلی از زبان شاعران معاصر قرار گرفته است.

فصل آخر نتیجه‌گیری نهایی است. در این فصل کوشیده شده پس از گفتگو دربارۀ چالش‌های پیش رو برای تنظیم روش‌شناسی تأویل شعر نو، بر پایۀ بنیان‌های نظری هرمنوتیک و نتایجی که از مقایسۀ ارزش اعتباری تأویل‌ها و مختصات بهترین تأویل‌های موجود به دست آمده، معیارهایی برای انجام و ارزیابی تأویل به دست داده شده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

پیش‌گفتار

فصل یکم: شعر نو و مسئلۀ تأویل

بخش یکم: ریشه‌ها و زمینه‌های پیدایش شعر نو

بخش دوم: جریان‌های شعری معاصر پس از نیما و میزان تأویل‌پذیری آنها

بخش سوم: ارزیابی تأویلی جریان‌ها

فصل دوم: نقد و ارزیابی تأویل‌های موجود در زمینۀ شعر نو

بخش یکم: نگاهی کلی به تأویل‌ها و درآمیختگی آنها با نقد

بخش دوم: انواع تأویل از نظر رویکرد مفسر به شعر

بخش سوم: تأویل شاعرا نوگرا از شعر خود و دیگری

بخش چهارم: تأویل‌پذیری شعرها در عمل

بخش پنج: نمونۀ شعرها و تأویل‌ها و نقد و تحلیل آنها

فصل سوم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد معیارهایی برای انجام و ارزیابی تأویل