معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

زبان فارسی در حدود 1500 ریشه به تقریب 250پیشوند و در حدود 600 پسوند دارد که با اضافه کردن آنها به اصل ریشه می‌توان واژه‌ها‌ی دیگری ساخت. بر فرض از ترکیب واژه‌های پیش، گفت و آر می‌توان واژه‌های پیشگفتار را ساخت. افزون بر آن ترکیب اسم با فعل (مانند خوش خرام) و فعل با فعل مانند (گفتگو) و بسیاری ترکیب‌های دیگر هم امکان پذیر است. بدین ترتیب می‌توان ترکیب هجایی را به عنوان شاهستون بنای زبان فارسی نوین به شمار آورد که به قاعده باید پایه ان در زبان ایرانی کهن جستجو گردد.

از لحاظ تحول تاریخی می‌توان برای زبان‌های ایرانی سه دوره قایل شد: 1. دوره باستان 2. دوره میانه 3. دوره جدید. دوران باستان از دورانی که نخستین آثار زبان‌های ایرانی وجود دارد یعنی گاهان زرتشت آغاز می‌شود و در اواخر دوره هخامنشی (حدود 300 ق. م) پایان می‌پذیرد. از این دوره از دو زبان آثار مکتوب در دست است. الف. زبان فارسی باستان، ب. زبان اوستایی.

فارسی باستان زبانی است که در دوره هخامنشیان با آن گفتگو می‌شد. تنها اثری که از این زبان باقی مانده است، کتیبه‌ها و نوشته‌های متعلق به شاهان هخامنشی است. این نوشته‌ها بر روی لوحه‌های سنگی، گلی، سیمین و زرین، سکه‌ها، مهرها، نگین‌ها، وزنه‌ها و ظرف‌هایی چند حکاکی شده است. فارسی باستان را با خط میخی می‌نوشته‌اند و کمتر از هفتصد واژه از آن در دست است. رد پای زبان فارسی را در کتاب اوستا، نامه دینی ایرانیان دوران باستان می‌توان یافت که با خط دیگری به غیر از خط میخی که خط اوستایی نام گرفته نوشته شده است. «زبان اوستایی از خویشان بسیار نزدیک پارسی باستان است که با زبان روزگار هخامنشیان در لهجه اندک تفاوت‌هایی دارد».

هنگامی که همانندی ساختاری یعنی نظم هجاوندی مشترک میان زبان فارسی در سه دوره باستان، میانه و نوین در نظر گرفته شود، دگرگونی‌های ایجاد شده در شیوه نگارش زبان‌ فارسی را می‌توان سرچشمه ابهام و اشکال به شمار آورد.

آثار زبان پهلوی به دو خط اصلی نوشته شده است. نخست خطی که سنگ‌نوشته‌ها و سکه‌های اوایل دوره ساسانی (قرن سوم و چهارم میلادی) بدان نوشته‌ شده و دارای 19 حرف است. در این خط پهلوی کتیبه‌ای نامیده می‌شود. دوم، خط متصل یا شکسته یا کتابی خطی است مخصوص نوشتن کتاب‌ها و نوشته‌های روی پوست و پاپیروس و کتیبه‌‌ها و سکه‌های متأخر. این خط که در آن حروف در اساس به هم متصل می‌شوند دارای گونه‌های مختلف است. یکی از آنها خطی است که کتاب‌های پهلوی بدان نوشته شده و نویسندگان دوران اسلامی آن را رَم دبیره یا هام دبیره (دبیریه) یعنی خط مردم یا همگان می‌نامیدند.

پهلوی‌خوانان خط پهلوی کتابی را دارای 14 حرف اصلی دانسته‌اند که از راست به چپ نوشته می‌شده است. اما نگارنده در بازخوانی به شیوۀ ساختاری و با در نظر گرفتن نظم هجاوندی چند متن پهلوی، به این نتیجه رسیده که خط پهلوی دارای 16 واج اصلی است.

خط پهلوی بسیار کهن است و نخستین بار در سکه‌های فرمانروایان پارس در قرن دوم پیش از میلاد و پس از حملۀ اسکندر به کار رفته است. بر این اساس می‌توان تصور کرد نگارش خط میخی از سوی جانشینان اسکندر ممنوع شده و خط پهلوی به جای آن به کار رفته باشد. بی‌گمان خطی که با 16 هجا به جای خطی که 36 هجا داشته و به کار رود، در رساندن مفهوم‌ها و معنی‌ها دچار ابهام و اشکال می‌شود.

آنچه نوشته‌های پهلوی را در هاله‌ای از ابهام قرار داده و سبب برجستگی گره‌ای همچون هزاوش شده، به دلیل نادیده گرفتن دو نکتۀ اساسی در خوانش این نوشته‌ها بوده است. نخست در نظر نگرفتن ساختار هجاوندی زبان فارسی که نخ پیوند مهره‌های این زبان از دوران باستان تاکنون را شکل می‌داده است. زبان فارسی به هفت خط نوشته می‌شده، اما آن‌که نخستین بار یکی از خط‌ها را خوانده تا رمز آن را که در گردش روزگار فراموش شده، بیابد و از اتفاق ایرانی و فارس‌زبان نبوده، آن را یک زبان به شمار آورده است. نکتۀ بنیانی دوم خواندن دلخواهی واج‌ها، هجاها و واژه‌ها است که به برداشت مفهوم و معنای مورد خواست نیز می‌انجامد؛ فاجعه‌ای بوده و هست که نوشته‌های پهلوی در مرتبۀ نخست و فارسی باستان و اوستایی در مرحله‌های بعدی را در تاریکی برداشت‌های اشتباه یا سطحی گرفتار نموده است.

پاره‌نوشت نخست کتاب که به گمان نگارنده نام «آشفتگی در سرزمین مادری» برای آن مناسب است، شرح آغاز جنگی است که میان آنان که نویسنده اهل زیاده‌روی می‌نامد و آنان که زادگان فرهمند خوانده می‌شوند، در سرزمین مادری روی می‌دهد. دو گروهی که در ادامۀ متن به نام اهل دروغ و اهل خرد شناسانده می‌شوند. در پاره‌نوشت دوم که نام «پیشرفت، در برابر وادارشدگی» برای آن برازنده می‌نماید، از دو دین پدری و مادری و آشوب ناباهمی سخن گفته می‌شود. نوشتۀ سوم «سرود شهریار شکستن در ایران» که پیش‌تر با نام «شهرستان‌های ایران» مشهور بوده، به آشکاری نوشته‌ای روشنی‌بخش از آنچه می‌توان آن را شورش پیروان انجمن خورشید در برابر پیروان نگرش ماه‌محور نامید، به شمار می‌آید.

دو پاره‌نوشت بعدی پس از آشنایی با ساختار هجاوندی زبان فارسی و شیوه خوانش نوشته‌های کهن، آنها به فارسی نو برگردانیده شده است. در نوشته نخست که پیش از این به نام نیرنگ زهربستن مشهور بوده، به خوبی نگرش بغ باور، استوار برخواست زایش برای رواج شیوه همداستانه و هم‌سهمی در زندگی اجتماعی که نویسنده آن را «نظم ماه پریان رانی» نامیده، آشکار شده و فریدون پیشدادی، شکست‌دهندۀ نیروهای آن نظم به شمار آورده است. در نوشته دوم با نام «سخن خوشبختی» از نگرش رویش‌محور با نام دین جادوگری و نظم ماه لشرکی یاد شده و مورد نکوهش قرار گرفته و در برابر آن از دین رساننده پیشرفت و حکمرانی خرد پشتیبانی شده است.

فهرست مطالب این کتاب به شرح زیر است:

آشفتگی در سرزمین مادری

پیشرفت در برابر وادارشدگی

سرود شهریار شکستن در ایران

فروپاشی نظم ماه پریان‌رانی

سخن خوشبختی

درخت خسنریک

گسترش خرد برای بی‌بند و باران

واژه‌نامۀ آشفتگی در سرزمین مادری

واژه‌نامۀ پیشرفت، در برابر وادارشدگی

واژه‌نامۀ سرود شهریار شکستن

واژه‌نامۀ فروپاشی نظم ماه پریان‌رانی

واژه‌نامۀ سخن خوشبختی

واژه‌نامۀ درخت خَسنَریک

واژه‌نامۀ گسترش خرد برای بی‌بند و باران

یاری‌نامه