معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسنده در این کتاب نظری افکنده است بر زبان پارسی در طول سده‌های مختلف تاریخی و سپس بر این اساس رمز ماندگاری این زبان شیرین را بیان کرده است.

زبان از نشانه‌ها و قراردادهای اجتماعی است که برای ایجاد ارتباط میان سخنگویان یک جامعه به کار می‌رود. این نشانه‌ها اختیاری هستند و مفاهیم را با صورت‌های آوایی یا بصری پیوند می‌دهند. زبان را نباید با قوۀ ناطقه اشتباه کرد؛ زیرا زبان تنها بخشی از قوۀ ناطقه است. با این حال فرآوردهای اجتماعی و نیز مجموعه‌ای از قراردادهای ضروری است که از سوی جامعه پذرش شده تا افراد بتوانند قوۀ یادشده را به کار اندازند.

زبان فراگیرترین عنصر مشترک هویتی است که می‌تواند فارغ از بعد جغرافیا و هم‌جواری سرزمینی تا حد زیادی وجه‌نظرها، ارزش‌ها و باورهای مشترک را در تعامل اجتماعی و انتقال این مجموعه در توالی نسل‌ها به عهده گیرد. بنابراین میان عناصر هویتی، زبان در رتبۀ اول شبکۀ ارتباط و تعامل اجتماعی قرار دارد. همچنین تعهد به حفظ و صیانت از زبان و جایگاه و مراتبی که هویت زبانی به عنوان ظرف ارزش‌ها، باورها، ادبیات، هنر و ظرایف فرهنگی دارد، زمینه‌ساز تعهدات اجتماعی و فردی است که افراد و گروه‌ها برای خود قایل هستند.

دربارۀ هویت ملی آنچه اغلب محققین بر آن اتفاق نظر دارد، این است که مؤلفه‌های هویت ملی در ایران عبارتند از: جغرافیا و سرزمین، زبان فارسی با همۀ تغییراتی که در اثر آمیزش با زبان‌های دیگر داشته است و دین اسلام که با وجود همۀ اختلافات فرقه‌ای، اصل و اساس آن ثابت و استوار مانده است. بی‌گمان فرهنگ و به ویژه زبان را باید مهم‌ترین و غنی‌ترین منبع هویت دانست. افراد و گروه‌ها همواره با توسل به اجزا و عناصر فرهنگی گوناگون هویت می‌یابند؛ زیرا این اجزا و عناصر توانایی چشمگیری در تأمین نیاز انسان‌ها به متمایزبودن و ادغام شدن در جمع را دارا هستند.

زبان فارسی با پیشینۀ ادبی چندهزار سالۀ خود نه تنها به عنوان یک زبان، بلکه به عنوان یک فرهنگ و آن هم فرهنگی غنی، پربار و با معنویت در گوشه و کنار جهان شناخته شده که مسئولیت انتقال اندیشه‌های بلند معنوی، دینی، اخلاقی و عرفانی را عهده‌دار بوده است. این زبان توانا و پرظرفیت، رکن اصلی هویت فرهنگی ایرانیان و عنصر اساسی جامعۀ ایرانی، توانسته در خلق شاهکارهای ادبی و هنری و اشاعۀ فرهنگ و تمدن ایرانی طی سده‌های متمادی نقش ارزنده‌ای را ایفا نماید.

برخلاف برخی ملت‌ها که در طول تاریخ، حتی فرهنگ و زبان خود را به فراموشی سپرده‌اند یا دست‌کم زبانشان آنچنان دچار تحولات بنیادی شده که ارتباط آنها را با گذشته‌شان دشوار می‌کند، فارسی‌زبانان چنان سنت فرهنگی پیوسته‌ای دارند که شعر هزارسال پیش فارسی را تمام فارسی‌زبانان در می‌یابند و از آن بهره می‌جویند.

کشور کهنسال ایران با آنکه در سراسر تاریخ خود پیوسته دستخوش کشمکش، ویرانی، تاخت‌وتاز بیگانگان و پیروزی، شکست و فراز و نشیب‌های مختلف بوده است، بارها مورد هجوم و یورش بیگانگان قرار گرفته و فرمانروایان بیگانه بر آن فرمان رانده و فرهنگ و قوانین خود را بر آن تحمیل نموده‌اند؛ اما این فرهنگ غنی و به ویژه زبان پارسی به عنوان استوارترین رکن این فرهنگ در برابر این توفان‌های هولناک پایداری نموده و ملت‌های غالب را زیر نفوذ معنوی خود قرار داده است.

می‌توان ادعا کرد یکی از عواملی که باعث گسترش و بالندگی زبان فارسی شد، آن معانی بلند و والایی عرفانی و آموزه‌های اسلامی است که این زبان دربر دارد. به طوری که الان در این دنیای مادیات یا معنویات کاذب، این معانی بر جوّ اطراف ما حکم‌فرماست. محتوای این اشعار و معانی زیبایی که زبان فارسی با خود حمل می‌کند، سبب شده که این چنین تداوم پیدا نماید. زبان و ادبیات فارسی از حیث هویت‌بخشی و فرهنگ‌سازی چه در حوزۀ ایرانی و چه از جهت شمول معارف و اندیشه‌ها و مواریث فرهنگ بشری، از جمله زبان‌های کم‌نظیر است.

در این کتاب افزون بر مقدمه‌ای مفصل دربارۀ زبان و زبان فارسی، خیزش زبان فارسی در دورۀ اسلامی، آسیای میانه، آسیای صغیر، کشورهای اروپایی و شبه قاره هند بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

تحول تاریخی زبان فارسی

خیزش دوباره زبان فارسی در دورۀ اسلامی

فتوت عامل ترویج زبان فارسی

نفوذ زبان فارسی در آسیای میانه

نشر زبان پارسی در آسیای صغیر

کشورهای اروپای شرقی

زبان فارسی در شبه قارۀ هند

نتیجه‌گیری