معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربردارندۀ گزیدۀ مهمی از اسناد همدان در دورۀ مشروطه است که نه تنها از لحاظ تاریخ ملی، بلکه از لحاظ تاریخ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز بسیار قابل توجه است و یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های اسنادی را در اختیار محققان قرار می‌دهد. اسناد مربوط به عرایض مردمی در این دوران از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از خلأها و گوشه‌های تاریک تاریخ عاصر کشور مربوط به همدان و شهرستان‌های اطراف آن را آشکار می‌کند و نقش و اهمیت این ناحیه را در بسیاری از رویدادها و مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و ابعاد کوچک‌تر و گاهی مفصل‌تر بررسی می‌نماید؛ فرایند ملی آن را باز می‌شناساند؛ به روشن‌شدن جامع و کامل زوایای دیگری از تاریخ کشور منجر می‌شود و در نهایت می‌تواند پایه و شالودۀ بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی محققان و پژوهشگران در زمینه‌های موضوعی مختلف شود.

تأسیس مجلس شورای ملی، مهم‌ترین دستاورد انقلاب مشروطه و هدف از آن ستیزه با استبداد داخلی و سلطۀ خارجی، عدالت‌خواهی، رشد صنایع و مبارزه با امتیازات خارجی بود. بنابراین برای اولین بار توده‌های از بند رسته و امیدوار به بهبود جامعه به خود جرئت و جسارت ابراز وجود داده و درصدد دادخواهی و عرض شکایت خود برآمدند.

این کتاب گزیده‌ای از عرایض مردم همدان به مجلس شورای ملی در طی سال‌های 1327 تا 1334 هـ.ق است و دارای دو بخش است. بخش اول مربوط به عرایض دوره دوم مجلس شورای ملی است. شکایت از تعدیات حکام و متنفذین محلی، اشرار و اجحافات مالیاتی، همچون اسناد عباس خان چناری در شکایت از اقدامات سردار ناصر حاکم همدان و اسدآباد، عریضۀ حسین آقا قاضی از همدان در شکایت از اوضاع نابسامان آن حدود، اسناد مربوط به سالارالدوله و شاهزادگان تویسرکان و مکاتبات انجمن ولایتی همدان و ملایر گزیده‌ای از مهم‌ترین اسناد این دوره به شمار می‌رود.

بخش دوم مربوط به عرایض دوره سوم مجلس شورای ملی است. اسناد دوره سوم مجلس به دلیل جنگ جهانی اول، مهاجرت نمایندگان از تهران به قم و تعطیلی مجلس، نسبت به دوره‌های دیگر از حجم کمتری برخوردار است. تلگراف علما و اهالی همدان در باب بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول و اعلام آمادگی برای جهاد در مقابل مداخلات قوای بیگانه، تلگراف علما، تجّار و کسبه همدان در تقاضای اخراج مسیو کرتهو، امین مالیۀ آنجا و تمامی مستخدمین بلژیکی از خاک ایران، تلگراف شیخ محمدباقر بهاری در تبریک نسبت به افتتاح مجلس دورۀ سوم و پیگیری شکایت متظلمین ملایر از حکومت آنجا، تلگراف‌ها و عرایض علما و اهالی ملایر در شکایت از تعدیات غلامرضاخان مظفرالملک حاکم ولایات ثلاث، از مهم‌ترین اسناد این دوره است.

منظور از ولایات ثلاث در متن کتاب ملایر، تویسرکان و نهاوند می‌باشد و همچنین برخی از اسناد شهر قروه و توابع آن که اکنون از ملحقات استان کردستان است نیز آمده است. همچنین دسته‌بندی اسناد بر حسب دوره‌های قانون‌گذاری مجلس شورای ملی و تقدم و تأخر آن بر حسب تاریخ قمری انجام گرفته است. پایان‌بخش کتاب نمایه‌ها شامل نام‌ها، خاندان‌ها و طوایف، جای‌ها، مناصب و پیشه‌ها، سازمان‌ها و مراکز و کتابنامه‌ می‌باشد.

فهرست مطالب کتاب:

بخش اول: عرایض دورۀ دوم مجلس شورای ملی (76 عریضه)

بخش دوم: عرایض دورۀ سوم مجلس شورای ملی (99 عریضه)