معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ویلهلم دیلتای مورخ، جامعه‌شناس، روان‌شناس و فیلسوف آلمانی، در ۱۹ نوامبر سال ۱۸۳۳ متولد شد.‌ او از بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی تفهمی به شمار می‌رود. تلاش‌های علمی وی بسیار گسترده و عمیق است و در زمینه متافیزیک، فلسفه اخلاق، تاریخ، معرفت‌شناسی، روان‌شناسی و نقد ادبی آثار مهمی عرضه کرده است. سهم مهم وی در فلسفه، تحلیل معرفت‌شناسانه او از علوم انسانی است. دیلتای نخستین کسی بود که در علوم انسانی معرفت‌شناسی مستقلی را به وجود آورد و آثار وی برای کل مسئله علوم انسانی و نتایج فلسفی و منطقی و معرفت‌شناسی آن منبع مهمی به شمار می‌رود.

این کتاب جلد پنجم از مجموعۀ شش جلدی گزیدۀ آثار دیلتای است که ویراستاران آثار دیلتای این مجلد را «شعر و تجربه» نامیده‌اند و محتوای آن نقد ادبی یا نقد هنر است. خود دیلتای در نوشته‌هایی که در این مجلد گردآوری شده، آن را به تقلید از ارسطو «فن شعر» نامیده است و در واقع شعر و تجربه او جایگزین فن شعر ارسطو است. ادعای دیلتای این است که دوران فن شعر ارسطو سپری شده و چون هر زمانی نیاز به تدوین یک فن شعر خاص خود دارد، باید برای این زمان فن شعر جدیدی نوشته شود.

این کتاب دربردارندۀ دو بخش یا دو پاره است. بخش نخست آن شرح و بسط فنون فن شعر جدید است و بخش دوم به تحلیل آثار دو شاعر بزرگ آلمانی گوته و هولدرلین پرداخته که ضمن آن به آرای شکسپیر و روسو و بعضی شعرای دیگر نیز پرداخته است.

بخش اول با عنوان «تخیل شاعر» دارای چهار قسمت است. در قسمت اول ماهیت فن شعر بازمانده از ارسطو با اقتضائات فن شعر جدید در آثار نویسندگان و شاعرانی چون گوته، شیللر و برادران شلگل بررسی شده است و زمینه را برای تدوین یک فن شعر جدید فراهم می‌کند.

قسمت دوم دربردارندۀ سه فصل است. نویسنده در فصل اول به ذکر سرشت و خصلت شاعر پرداخته است. در فصل دوم ماهیت آفرینش شعری را از دیدگاه روان‌شناسی تشریح کرده است. در اینجا از تفاوت تصور، احساس و اراده و تعامل آنها در شکل‌گیری مفاهیم زیستی سخن می‌گوید و سپس مفاهیم زیبایی‌شناختی را از آنها استنتاج می‌کند. در فصل سوم نمونه‌هایی از رفتار و آثار شاعران را به عنوان شاهد ادعا می‌آورد. در این مورد نمونه‌هایی از گوته و شکسپیر و بعضی شاعران دیگر آورده شده است.

قسمت سوم به مبحث مهم، ظریف و دشوارفهم «صورت نوعی» در شعر پرداخته و احساسات شاعرانه را به عنوان بازتاب‌های تجربه‌های زیسته در ذهن شاعر ذکر کرده است.

در قسمت چهارم کوشیده است اصول فن شعر جدید را از داده‌های تجربۀ زیسته استنتاج کند. این قسمت شامل سه فصل است: در فصل اول به خلاقیت ذهن شاعر پرداخته است. در فصل دوم فنون شاعری را بررسی می‌کند. در فصل سوم به تحلیل این مطلب پرداخته شده که یک فن شعر کلی (جهانی) و ضروری وجود ندارد بلکه فن شعر دارای ساختار و شرایط تاریخی است. در اینجا به نکتۀ تاریخی دقیق و مهمی پرداخته که اولین بار در عصر جدید در قرن هجدهم مورد توجه ویکو و هیوم واقع شد و آن تجانس و هماهنگی عناصر فرهنگی و تاریخی است: اقتصاد، حقوق، سیاست، علم، اخلاق و .... در یک دورۀ تاریخی مفروض با هم تناسب و تجانس دارند؛ یا با هم رشد می‌کنند، یا با هم درجا می‌زنند، یا با هم فرو می‌پاشند و این مورد اخیر مرگ آن تمدن است. سپس در همین بخش به تشریح سه دورۀ زیبایی‌شناسی در عصر جدید می‌پردازد: اول اینکه الگوی زندگی متعارف و سنتی، کهنه و فرسوده شده و باید آن را رها کرد. دوم اینکه شعر جدید در فکر احیای طبیعت‌گرایی دورۀ یونانی است. الگوی این دوره علوم آناتومی و فیزیولوژی است که اندام‌های زنده را آنگونه که هست نشان می‌دهد. در این دوره چاقوی شاعران از چاقوی جراحان تیزتر است. سوم اینکه حرکت هنر به جلو بر اساس طبیعت خالق آن یعنی انسان است. سپس به شرح اصول و مبانی و موضوعات و مسائل زیبایی‌شناسی در سه قرن هفدهم، هجدهم و نوزدهم پرداخته است. در قرن هفدهم اصول زیبایی‌شناسی بر اساس قوانین عقلی و ریاضی علوم طبیعی برآمده از فلسفۀ لایب نیتس و در قرن هجدهم تحلیل انطباعات حسی ـ زیبایی و در قرن نوزدهم روش تاریخی تحلیل مفاهیم زیبایی‌شناسی مورد توجه بوده و دیلتای به تشریح آنها پرداخته است.

نویسنده در بخش دوم به شرح آرا، تخیل و زندگی دو شاعر بزرگ آلمان گوته و هولدرلین پرداخته و در خلال آنها اشاره‌هایی به آرای شکسپیر و روسو و بعضی دیگر از شاعران آلمانی کرده است. «تجربه‌های زیسته» این شاعران مورد تحلیل و بررسی واقع شده است. دیلتای در ضمن این بررسی‌ها بسیاری از آرای بدیع خود را در مورد ماهیت «فن شعر جدید» آورده است.

به نظر دیلتای دانش فن شعر کلیت و ضرورتی از نوع علوم طبیعی ندارد که بتوان یک بار و برای همیشه یک دانش فن شعر کلی تدوین کرد، بلکه اصول و مبانی آن متناسب با شرایط تاریخی معتبر است و برای هر دورۀ تاریخی باید یک فن شعر خاص تدوین کرد.

فهرست مطالب کتاب:

بخش اول: فن شعر

1. تخیل شاعر: عناصر فن شعر (1887)

2. سه دورۀ زیبایی‌شناسی جدید و وظیفۀ کنونی آن (1892)

3. قطعاتی برای فن شعر (1907 ـ 1908)

بخش دوم: شعر و تجربۀ زیسته

4. گوته و تخیل شعری (1910)

5. فریدریش هولدرلین (1910)