بوطیقای رمان
خلاصه
هدف این کتاب، آشناسازی خواننده با بوطیقای رمان است. واژه «بوطیقا» در اینجا در وسیعترین مفهوم آن؛ یعنی «بررسی صنایع داخلی که در تشکیل یک اثر ادبی شرکت دارند».معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
هدف این کتاب، آشناسازی خواننده با بوطیقای رمان است. واژه «بوطیقا» در اینجا در وسیعترین مفهوم آن؛ یعنی «بررسی صنایع داخلی که در تشکیل یک اثر ادبی شرکت دارند». در واقع امروزه بسیار دشوار است که بخواهیم یک اثر را مورد مطالعه و بحث قرار دهیم بی آنکه روشهای به کار رفته در یک متن ادبی را باز بشناسیم و عناصری که شالودۀ آن را تشکیل میدهند مورد پرسش قرار دهیم. رویکرد درونی اگر نگوییم «پیشزمینه»، لااقل مکملی ضروری در رابطه با هر گونه مطالعه خارج متنی محسوب میشود؛ این بررسی چه از نوع زندگینامهای باشد چه تاریخی، در نهایت چنین مطالعهای این فرصت را فراهم میآورد اثر در فضای تکوینی خویش معنا و مفهوم خود را باز شناسد.
آیا همانگونه که صورتگرایان روس متن را پیش از هر چیز یک واقعیت کلامی میدانستند، صناعات ادبی مشخصی در درون یک متن وجود دارد؟ پروندۀ پاسخ به این پرسش همچنان گشوده باقی مانده است، اما بدون شک گونههای بزرگ ادبی از قوانین خاصی تبعیت میکنند؛ مجموعه قوانینی که به ما اجازه میدهند تا آنها را تعریف و تبیین کنیم. شعر، تئاتر و روایت داستانی به یک شیوه عمل نمیکنند. حتی در درون قلمروی روایی که لااقل در فرانسه از دیرباز همواره مورد عنایت خاص نقدهای «صوری» قرار داشته است ـ متون از نظر ماهیتی بسیار متعدد و متفاوت از یکدیگر بودهاند. هنگامی که نقدهای روایتشناختی، از مطالعه بر روایتهای داستانی کوتاه (مانند حکایتها و داستانها) به سوی قلمروهای وسیعتری از گونههای روایتی (مانند رمان) حرکت کرد، به فراست دریافت که باید بسیاری از مفاهیم قبلی خود را بازنگری کند.
مزیت رمان این است که نه تنها پرمطالعهترین گونۀ ادبی است، بلکه به دلیل داشتن خصلتهایی چون طولانی بودن و پیچیدهتر بودن، هرگز خود را در بند اسات الگوهایی که مغرضانه سادهانگارند قرار نمیدهد. محتوای رمانسگونۀ یک اثر، بیش از هر چیز این امکان را فراهم میآورد تا اعتبار الگوهای روششناختی متعددی که در نقد آثار ادبی پیشنهاد میشوند به صورت جدی در بوتۀ آزمایش قرار گیرند.
بوطیقای رمان ـ آنگونه که در این کتاب بدان پرداخته شده است ـ از شیوههای متعدد نظری، که مطالعات صوری را در فرایند تحلیل اثر ادبی دخیل کردهاند، بهره برده است. در این راستا، نه تنها رویکردهای روایتشناختی و نشانهشناختی معرفی شده، بلکه از آخرین تحقیقات در حوزه نقد روانشناختی و جامعهشناختی و همچنین آخرین دستاوردهای زبانشناختی از جمله گفتهپردازی و نظریههای خوانش سخن به میان رفته است.
نظر به اینکه هدف این کتاب آشنایی با ابعاد گوناگونی است که کلیت یک رمان را تشکیل میدهند هر فصل به معرفی یک بُعد ویژه از مجموعه ابعاد یک روایت داستانی اختصاص یافته است.
در فصل اول نشان داده میشود که رمان در همان ابتدا از چه راهکارهایی برای جلب نظر خواننده استفاده میکند و یک اثر را چرا و چگونه باید خواند. در این فصل اصطلاح «قرارداد خوانش» تعریف شده است و عناصر اصلی که پیرامتن (عنوان و دیباچه) و نیز مطلع را شکل میدهند، به صورت تحلیلی ارائه شدهاند.
فصل دوم به روایتشناسی کلاسیک، که به «دال» یک روایت میپردازد و غالباً در سایۀ تحقیقات ژنت تفسیر و تحلیل میشود، اختصاص یافته است. منظور از دال، صورت ظاهری روایت است که مستقیماً به خواننده عرضه میشود. در این فصل به پرسشهایی دربارۀ ماهیت و کارکردهای راوی، فاصله و کانونیشدگی، زمانمندی و توصیف، پاسخ داده شده است.
فصل سوم با بررسی عناصر مهم و کلیدی یک اثر، یعنی پیرنگ و شخصیت داستانی، به ارائه تحلیلی از «ساختار محتوایی» یک اثر خواهد پرداخت. این فصل با بهرهگیری از تحقیقات نشانهشناختی ساختاری، که عمدتاَ گرماس آن را پیریزی و دنبال کرده است، به تبیین مفاهیمی چون «نظام کنشپذیری»، «نقش مضمونی» و «برنامه روایتی» همت خواهد گمارد.
فصل چهارم رد پای عمل گفتهپردازی در یک گزاره را بررسی میکند. مسئله بر سر یافتن علایمی است که با انعکاس آنها توسط یک ذهنیت سربژکیتو، «تأثیر ذهنی» خاصی در اثر ایجاد میشود. همچنین در این فصل به بررسی چگونگی یک اثر در خصوص متونی که از آنها تغذیه میشود یا از آنها نشئت میگیرد (بینامتنیت) پرداخته میشود. بررسی تداخلهای پیچیده آوایی که گفتمان طنزآلود را شکل میدهند، آخرین موردی است که در این فصل به آن پرداخته شده است.
فصل پنجم به مطالعۀ رد پاهایی که از یک طرف، فاعل ادراککننده (من نویسنده) و از طرف دیگر، تاریخ (بافت فرهنگی) در اثر بر جای میگذارد، متمرکز خواهد شد. در حقیقت هر رمان از یک نظام تخیلی شخصی و در عین حال یک فضای خاص اجتماعی ـ تاریخی تغذیه میشود؛ نظام تخیلی شخصی که میتوان جلوههای گوناگون آن را بر اساس الگوهای روانشناختی بررسی کرد یا فضای خاص اجتماعی ـ فرهنگی که اثر در آن شکل گرفته است را ـ چه با بررسی محتوایی و چه با مطالعه دربارۀ شیوۀ نوشتاری آن رمان ـ بازسازی نمود.
فصل ششم به بررسی صناعاتی میپردازد که با آنها یک متن چگونگی پذیرش خود را نزد مخاطب برنامهریزی میکند این مهم را با تمرکز بر نقش ویژۀ خواننده و نقش راهکارهای روایتی در ترغیب خواننده و پژوهشهای اُمبرتو اکو بازشناخته میشوند، دنبال میشود. در اینباره از یک طرف توجه خود را معطوف به خواننده رمان که متن او را از پیش مفروض گرفته است، نمایانده میشود و از طرف دیگر، بر «رمان خواننده» متمرکز شده است، یعنی بر کلیۀ راهکارهایی که واکنش خواننده واقعی را در برابر نقشی که به او واگذار شده است برانگیخته خواهد کرد.
به منظور ارائه مثالهای ملموس و برای حفظ ارتباط میان فصلهای مختلف، در قسمت «متون و شیوهها» به ارائه تحلیلهای دقیق و موشکافانهای از برخی متون ادبی پرداخته شده است. همچون گذشته که تمرکز صرفاً بر یک بُعد خاص از ابعاد مختلف رمان بوده است، تمرینات موجود در این قسمت در قالب نقدهای ترکیبی و تحلیلهای خطی عرضه شده است.
در قسمت «نشانهها و ابزارها» به عرضه جداول تاریخچهای که سیر تکاملی عناصر مختلف تشکیلدهندۀ رمان و شیوههای نوشتاری را نشان میدهد، پرداخته شده است. همچنین واژهنامهای تنظیم شده است که به تعریف اصطلاحات نظری اساس میپردازد. در نهایت این کتاب با ارائۀ کتابنامه و واژهنامه موضوعی واژهنامۀ فرانسه ـ فارسی و واژهنامۀ فارسی ـ فرانسه به پایان میرسد.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
فصل اول: در آستانۀ رمان: قرارداد خوانش
فصل دوم: پیکرۀ رمان: ساختارهای روایت
فصل سوم: قلب رمان: ساختارهای داستان
فصل چهارم: گفتمان یک رمان: گفتهپردازی
فصل پنجم: واقعیت رمان: ثبت دنیای خارج متنی
فصل ششم: خواننده در رمان
متون و روشها
نشانهها و ابزارها
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه بیشتر ...
عهد جدید: مقدمهای تاریخی بر نوشتههای مسیحی قدیم
بارت دی.ارماناین کتاب پژوهشی عالمانه و جامع دربارۀ کتاب عهد جدید مسیحیان است که نویسنده آن بین سطور عهد جدید را ب
عروض و قافیۀ فارسی با رویکرد جدید
علیاصغر قهرمانی مقبلدر این کتاب دو سطح مقدماتی و متوسط در آموزش عروض لحاظ شده است تا هر عروضآموز به اندازۀ توان و علاقه
نظری یافت نشد.