معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب درباره کل آثار نظامی است و زنده‌یاد ثروتیان در آن اشعار نظامی را تشریح کرده است. کتاب دو بخش دارد که یکی درباره «مخزن الاسرار» و دیگری درباره آثار موجود در «هفت‌پیکر» است. این اثر تصحیح نسخه نیست، بلکه تفسیر و تشریح است.

نظامی گنجه‌ای از نظر هنر شعر و توانمندی زبان و قدرت بیان و کمال اطلاعات مربوط به فرهنگ ایران‌زمین و مردم سرزمین ایران و آریایی‌ها و ریزه‌کاری‌های زبان فارسی و به ویژه نازک‌کاری‌های پسوندها و پیشوندهای فعل و اسم در بالاترین مرتبه از هنرمندان زبان و ادبیات فارسی و ای بسا در بالاترین پلۀ کرسی استادی در عرصۀ ادبیات و هنر جهانی قرار دارد.

نویسنده در این کتاب به زبان ساده و بی هیچ تکلف و تصنعی از آغا ز تا پایان کار نظامی را شرح داده و قدم به قدم همراه با شاعر در پیچ و خم کوچه‌ها و آرمان‌شهر نظامی با شاعر بگردد و دست در دست او به تماشای آفریده‌های وی در خانه‌ها و ابیات سخن و هنر وی بپردازد، قطعاً در پایان سفر و در نهایت تحقیق مطالب بر این باور خواهد بود که نظامی از نظر هنر شعر بر کرسی ممتاز ادبیات جهانی تکیه کرده و هر یک از پنج گنج وی در مقایسه با اقران و امثال خود یکی از شاهکارهای بی‌نظیر جهان است.

زنده‌یاد ثروتیان دربارۀ «خردنامۀ اسکندری یا اقبال‌نامه» می‌نویسد: «نظریه‌های نظامی گنجه‌ای و حکمت عملی از دیدگاه وی در قرن شم هجری دارای ارزش و اهمیت خاصی است و شاعر توانا در نظم این مثنوی به تبلیغ حکمت و آراستگی آن به اخلاق اسلامی نظری خاص دارد و همه‌جا آیات و اخبار اسلامی را پیش چشم داشته و تا جایی که توانسته خردنامه‌های یونان و حتی سخنان فرستادۀ پادشاه هند را رنگ و بوی اسلامی ـ ایرانی زده است».

نویسنده در شرح مربوط به داستان «خسرو و شیرین» می‌نویسد: «نظامی زاهد خلوت‌نشین گنجه در سرآغاز مثنوی خسرو و شیرین می‌گوید: من اگرچه نیازمند هستم و از همۀ نعمت‌های جهان برخوردار هستم، لیکن به کفی پست (قاوود) و یا به پاره‌ای نان جوین زندگی می‌گذرانم و از شاه به همت یاریی می‌خواهم و از مال دنیا هیچ نمی‌خواهم و می‌گوید: همیشه روزه‌دار هستم و تنها یک نوبت به قرص نان روزه می‌گشایم و روزه می‌بندم:

منم روی از جهان در گوشه کرده                              کفی پِستِ جوین را توشه کرده

چو ماری بر سر گنجی نشسته                                   ز شب تا شب به قرصی روزه بسته

چو زنبوری که دارد خانه‌ای تنگ                               در آن خانه بود حلوای صد رنگ

و این روزی را از فرّ و یاری شاه می‌داند و فرّ شاه را؛ یعنی جلال و شکوه او را به شاخی روزی‌ریز همانند می‌کند و می‌گوید مرغ از آسمان و ماهی از دریا در خانه‌ام می‌آید».

دربارۀ «شرف‌نامه» نیز می‌نویسد: «شرف‌نامه یک داستان رزمی و هنری ساده نیست، بلکه منظومه‌ای فلسفی و اثری انتقادی است که به دست آیینۀ غیب نظامی گنجه‌ای قبای زرکش شعر و داستان به خود پوشیده است. فریاد اعتراض انسان قرن ششم است که از گلوی پرتوان شاعر و عارف رمزگوی گنجه بیرون می‌آید، لیکن کلام سرپوشیده و ناشناخته می‌ماند و حتی بی‌دقت و تأمل، کلمات آن به خوبی شنیده می‌شود. به گفتۀ خود وی کتاب شرف‌نامه گنجنامه‌ای است که کلید طلسم‌شکن بسیاری از گنج‌های راز جهان در آن نهاده شده است:

در این گنجنامه ز راز جهان                         کلید بسی گنج کردم نهان

کسی کان کلید زر آرد به دست                    طلسم بی‌گنج داند شکست

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

جادو سخنِ جهان نظامی

بخش اول مخزن الاسرار

بخش دوم مخزن الاسرار

خسرو و شیرین

داستان عاشقانۀ خسرو و شیرین

لیلی و مجنون

هفت‌پیکر یا بهرام‌نامه

اسکندرنامه: شرف‌نامه ـ اقبال‌نامه

اقبال‌نامه یا خردنامۀ اسکندری