معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پیشینه سکونت در دشت قزوین به به هزارۀ پنجم قبل از میلاد می‌رسد. جایگاه دشت قزوین در فلات ایران به عنوان کریدور ارتباطی شرق و غرب دنیای باستان، موجب پیدایش اولین تمدن‌های سکونت‌گاهی در این منطقه شد و باب تاریخ این خطه را گشود. شهر قزوین نیز در دورۀ ساسانی به صورت دژی نظامی پایه‌گذاری شد و پس از اسلام توسعه و شهریت یافت. موقعیت خاص این شهر به عنوان دارالمرز اسلام بعدها به تقاطع ارتباطی شرقی ـ غربی و شمالی ـ جنوبی ایرانن تغییر ماهیت داده و دارای اهمیتی ویژه از نقطه نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و علمی گردید؛ به طوری که در ادامۀ سیر تحول تاریخی و توسعۀ شهری خود، در قرن دهم به عنوان پایتخت حکومت صفوی انتخاب شد.

قزوین با توجه به موقعیت تاریخی و جغرافیایی خود، یکی از شهرهای تأثیرگذار در تاریخ معماری و شهرسازی ایران است. وجود آثار شاخص معماری و ویژگی‌های شهرسازی آن موجب شده تا به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی ایران، همواره مورد توجه خاص پژوهشگران این حوزه قرار گیرد. ویژگی‌های شاخص این شهر مانند اولین تجربیات طرح‌اندازی شهری و مداخله در نظام شهرسازی سنتی؛ با احداث دولتخانه، تبدیل مسجد جامع به مسجد سلطانی(شاه)، توسعه بازار، احداث میدان اسب به عنوان فضای شهری ـ تشریفاتی و اتصال دولتخانه توسط اولین خیابان مستقیم و عریض ایران به قلب شهر تاریخی، در دوره صفویه نشان از جایگاه شامخ این شهر در سیر تحول شهرسازی دارد.

در دوره قاجاریه قزوین بار دیگر بستر تحولات معماری و شهرسازی شده و نظام شهر صفوی آن هماهنگ با اوضاع زمان، تغییر نموده و رنگ قاجاری به خود می‌گیرد. از ویژگی‌های خاص این دوره می‌توان به گسترش بازار و احداث مجموعه وسیع سعدالسلطنه و شکل‌گیری مجموعه دولتی، به عنوان هسته‌ای تأثیرگذار در شهر و عنصری نو در شهرسازی اشاره کرد. همچنین دومین خیابان قزوین با الگوبرداری از خیابان صفوی در همین دوره احداث شده و واجد مشخصه‌هایی است که بعدها در خیابان‌های پهلوی اول تکرار شد. امکان بازخوانی نظام قاجاری شهر قزوین که علیرغم تحولات شهری دوره پهلوی و سال‌های اخیر به خوبی حفظ شده است، از امتیازات و شاخصه‌های مهم بافت تاریخی شهر می‌باشد که برای مطالعه تحولات تاریخ معماری و شهرسازی دارای اهمیت فراوانی است که نیاز به شناخت شهر را متذکر می‌سازد.

هدف از کتاب حاضر گردآوری بخشی از متون مربوط به قزوین است که در راستای دستیابی به نگرشی جامع در باب قزوین، لازمه و زیربنای اولیه تحقیق به شمار می‌رود.

محدودۀ منابع توصیفی دربارۀ قزوین بسیار گسترده و در برخی موارد مبهم است که گزینش را با مشکل مواجه می‌سازد. به همین دلیل دایرۀ انتخاب به سفرنامه‌ها، خاطرات و منابع جغرافیای تاریخی که به زبان فارسی چاپ و منتشر شده‌اند و دربردارندۀ مطالبی دربارۀ ایران هستند محدود شده است و منابع ترجمه نشده، نسخ خطی و چاپ سنگی در این دایره قرار نگرفته‌اند.

در میان منابع نامه‌نگاری و گزارش‌ها نیز بررسی شده‌اند که مکاتبات و گزارش‌های غیررسمی (غیراداری) و حاوی اطلاعات توصیفی و تاریخی در انتخاب گنجانده شده‌اند.

کتاب‌ها بر اساس تاریخ سفر یا تاریخ اولین ورود راوی به قزوین مرتب شده‌اند. بنابراین گاهی دربارۀ اشخاصی که توقف طولانی یا مکرر در قزوین داشته‌اند مانند رابرت شرلی این امکان وجود دارد که وقوع رویدادهای انتهایی، متأخرتر از اولین رویدادهای سفرنامۀ بعدی باشد.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب می‌باشد:

مقدمه

ابن خردادبه، المسالک و الممالک ترجمه حسین قره‌چانلو

مسالک و ممالک ترجمه سعید خاکرند                              

احمد بن ابی یعقوب، البلدان

ابوعلی احمد بن عمر بن رسته، الاعلاق النفیسة

ابن فقیه همدانی، ترجمه مختصر البلدان

قدامة بن جعفر، کتاب الخراج

ابوالقاسم بن احمد جیهانی، اشکال العالم

ابواسحق ابراهیم اصطخری، مسالک و ممالک

ممالک و مسالک

ابن حوقل، صورة الارض

سفرنامه ابن حوقل

حدود العالم من المشرق الی المغرب

ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم

ناصر خسرو، سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی مروزی

رابی بنیامین تودولایی، سفرنامه رابی بنیامین تودولایی

افضل الدین خاقانی شروانی، مثنوی تحفة العراقین

ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر

یاقوت حموی، معجم البلدان

مشترک

مارکوپولو، سفرنامه مارکوپولو ترجمه حبیب الله صحیحی

سفرنامه مارکوپولو، ترجمه سیدمنصور سجادی و آنجلا جوانی رومانو

سفرهای مارکوپولو، ترجمه رامین گلبانگ

سفرهای مارکوپولو، ترجمه زهره میرطاهر 

زکریای قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد ترجمه محمدمراد بن عبدالحمان

آثار البلاد و اخبار العباد ترجمه جهانگیر میرزا قاجار

آثار البلاد و اخبار العباد ترجمه عبدالرحمن شرفکندی

ابوالفداء عمادالدین اسماعیل، تقویم البلدان

ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه

شمس الدین محمد ابن انصاری، نخبة الدّهر فی عجائب البرّ و البحر

حمدالله مستوفی، نزهة القلوب

هفت کشور یا صور الاقالیم

احمد بن علی قلقشندی، جغرافیای تاریخی ایران(صبح الأعشی فی صناعة الانشاء)

تیمور گورکانی، منم تیمور جهانگشا

روی گونزالس کلاویخو، سفرنامه کلاویخو

کاترینو زنو، سفرنامه کاترینو زنو

جووان ماریو آنجللو، سفرنامه آنجللو

سفرنامه بازرگان ونیزی

سیّدی علی کاتبی، مرآت الممالک

آنتونی جنکینسون، سفرنامه آنتونی جنکینسون

وینچنتو دالساندری، سفرنامه وینچنتو دالساندری

رابرت و آنتونی شرلی، سفرنامه برادران شرلی

اروج بیک بیات، دون ژوان ایرانی

ژرژ تکتاندر فن دریابل، ایترپرسیکوم

پیترو دلاواله، سفرنامه پیترو دلاواله ترجمه شعاع الدین شفا

سفرنامه پیترو دلاواله ترجمه محمود بهفروزی

دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا، سفرنامه فیگوئروا

فدت آفاناس یویچ کاتف، سفرنامه کاتف

سر دومور کوتون، سفرنامه سر دومور کوتون

رابرت استودارت، سفرنامه استودارت

ژان باتیست تاورنیه، سفرنامه تاورنیه ترجمه ابوتراب نوری

سفرنامه تاورنیه ترجمه حمید ارباب شیرانی

اولیا چلبی، سیاحتنامه اولیا چلبی

آدام الئاریوس، سفرنامه الئاریوس ترجمه احمد بهپور

سفرنامه آدام الئاریوس ترجمه حسین کردبچه

ژان شاردن، سفرنامه شوالیه شاردن فرانسوی ترجمه حسین عریضی

سیاحتنامه شاردن ترجمه محمد عباسی

سفرنامه شاردن ترجمه اقبال یغمایی

شرح تاجگذاری شاه سلیمان صفوی و وقایع دو سال بعد

آندره دولیه دلند، زیبائیهای ایران

سانسون، سفرنامه سانسون ترجمه تقی تفضلی

سفرنامه سانسون ترجمه محمد مهریار

انگلبرت کمپفر، در دربار شاهنشاه ایران

سفرنامه کمپفر

جملی کارری، سفرنامه کارری

پردولاماز، گزارش سفر پردولاماز

سفرنامه منظوم حج

تادوز یودا کروسینسکی، سفرنامه کروسینسکی

پطرس دی سرکیس گیلانتز، سقوط اصفهان

احمد دری، سفرنامه احمد دری

حزین لاهیجی، تاریخ و سفرنامه حزین

شرح تاریخی انقلابهای ایران در زمان تهماسب قلی خان

ژان اوتر، سفرنامه ژان اوتر

آبراهام گاتوغی گوس، منتخباتی از یادداشتهای آبراهام گاتوغی گوس

عبدالکریم، در رکاب نادرشاه

لویی بازن، نامه های طبیب نادرشاه ترجمه دکتر علی اصغر حریری

یادداشتهایی درباره پسین سال های پادشاهی تهماسب قلی خان ترجمه بهرام فره وشی

 خاطرات طبیب مخصوص نادرشاه به کوشش بهرام افراسیابی

نظیف مصطفی، سفارتنامه نظیف مصطفی

میرزا محمد کلانتر فارس، روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس

تصاویر

پیوست یک: متون افزوده شده توسط مصحان و مترجمان در مقدمه، حواشی و تعلیقات

پیوست دو: تصاویر افزوده شده توسط مصحان و مترجمان

فهرست تصاویر

کتاب‌شناسی

فهرست سفرنامه‌ها و خاطراتی که فاقد اطلاعاتی از قزوین می‌باشند