معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران زمینۀ تحولات بسیار شگرفی را در عرصه‌های فرهنگ، باورهای اعتقادی، علم و دانش و صنعت و فن‌آوری فراهم کرد. ادبیات نیز که همواره سند استوار تاریخ و تمدن یک سرزمین به شمار می‌آید، از این موج شگفت‌آفرین بی‌نصیب نماند.

یکی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی، بازگشت به ارزش‌های انسانی و فطری فراموش‌شده و احیای هویت ایرانی و اسلامی است. بنابراین از یک‌سو ملی‌گرایی و ستیز با خودباختگی فرهنگی و از سوی دیگر فراملی‌گرایی و گرایش به تعامل افکار با تمدن‌ها و ملیت‌های دیگر را تقویت کرده و این تناقض یا پارادوکس به زیبایی در آثار اهل قلم و صاحبان اندیشه نمود یافته است. پیروان جریان‌های ادبی به لحاظ نگرش خاص خود به ساختار فرم و شکل در حوزۀ جمال‌شناختی یا محتوا و درون‌مایه سه گروه می‌شوند: 1. گروهی همگام با حوادث بعد از انقلاب، دفاع مقدس و بعد از آن آثار ادبی خود را در حوزۀ شعر یا داستان عرضه کردند. آثار این گروه در شمار ادبیات متعهد قرار می‌گیرد. 2. گروهی بی‌توجه به رویدادهای اجتماعی این دوره به نوآوری در حوزۀ جمال‌شناختی و فرم‌گرایی، مبتنی بر ادبیات غیرمتعهد، بر اساس شعار مکتب پارناسی‌ها (هنر برای هنر) به خلق آثار ادبی می‌پردازند. 3. گروه سوم نیز میانه‌روند و به واقعیت‌های موجود توجه دارند. ولی با نگرشی بدبینانه و انتقادآمیز به اوضاع به آفرینش‌های ادبی دست می‌زنند.

بین صاحب‌قلمان متعهد اگرچه خلاقیت و شکوفایی در فرم و شکل نقشی چندان پررنگ ندارد، مضمون‌آفرینی‌های جدید و تازگی در درون‌مایه‌های شعر و داستان حقیقتاً انکارنشدنی است. نقطۀ مقابل این گروه جریان ادبی غیرمتعهدانه است که به نوآوری در فرم و شکل بدون توجه به مضامین جدید برگرفته از واقعیت‌های موجود می‌پردازد.

روند تکاملی تکوینی ادبیات انقلاب ـ که همچون ادبیات عصر مشروطه بیشتر مردم‌پسند و شعاری است ـ از دهۀ شصت آغاز و در دهۀ هشتاد عمیق‌تر و عالمانه‌تر می‌شود. اگر در دهۀ شصت و هشتاد سروده‌های شاعران در رأس آفرینش‌های ادبی جلوه می‌کند، از دهۀ هشتاد ادبیات داستانی انقلاب پیشروی شعر و شاعری می‌شود.

نویسنده در این کتاب طی شش فصل با نگاهی به آثار منتشرشده در حوزه ادبیات پس از انقلاب، برای انسجام‌بخشی به مباحث درسی دانشجویان کارشناسی ارشد ادبیات مقاومت نگاهی نسبتاً کلی‌تر به تحولات ادبی دهه شصت تا هشتاد انداخته است. اگرچه در این نوشتار بیشتر به کندوکاو در آثار ادبی متعهدانه پرداخته شده، در مواردی به تحولات سبکی انکارنشدنی و مربوط به جریان غیرمتعهد نیز اشاره شده است؛ زیرا در بررسی ادبیات پس از انقلاب طبیعتاً باید به کل جریان‌های ادبی بعد از پیروزی انقلاب به صورت عام و به ادبیات دفاع مقدس به صورت خاص نظر افکند.

در فصل اول به دو قله حماسی و عرفانی یعنی فردوسی و مولانا پرداخته شده است. زیرا شاعران پس از انقلاب به دلیل آمیختگی دو رویکرد حماسی و عرفانی، وامدار این دو شاعر توانا و ماندگار ادبیات فارسی هستند. فصل دوم به بیان مطالبی در زمینه شاخص‌های معنایی شعر پس از انقلاب اختصاص دارد. در فصل سوم تحولات سبکی شعر پس از انقلاب به لحاظ ساختاری و محتوایی بررسی می‌شود. بررسی یک مثنوی از سیدحسن حسینی فصل بعدی کتاب را شکل می‌دهد که از نظر لفظی و معنایی بسیار جامع الاطراف است و به دور از هرگونه گزافه‌گویی می‌توان آن را نمایندۀ شعر این عصر به شمار آورد. در فصل ششم نمونه‌های داستانی توصیف و زیباترین آنها معرفی می‌شود. در پایان نیز نقد و بررسی برجسته‌ترین رمان‌های این دوره آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: نگاهی به دوقلۀ حماسی و عرفانی

فصل دوم: شاخصه‌های معنایی در شعر بعد از انقلاب

فصل سوم: تحولات سبکی شعر بعد از انقلاب

فصل چهارم: نظری به مثنوی «مرداب‌ها و آب‌ها»

فصل پنجم: ادبیات داستانی بعد از انقلاب

فصل ششم: نمونه‌های داستانی