معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از مهم‌ترین مباحثی که امروزه در جهان و به ویژه در اروپا و غرب مطرح شده، بحث ادبیات تطبیقی است. ادبیات تطبیقی با نگرش‌ها و حوزۀ فعالیت جذاب خود، توجه پژوهشگران زیادی را به خود معطوف داشته است؛ به گونه‌ای که با وجود جدیدبودن این مبحث، تحقیقات متعدد و باارزشی در این باب انجام شده است. این اصطلاح نخستین بار در اروپا به وسیلۀ فرانسوا ویلمن فرانسوی در سال 1827 میلادی مورد استفاده قرار گرفت. پس از وی هموطن دیگرش سنت بوو آن را به کار برد. ادبیات تطبیقی در ابتدا شیوۀ علمی و مشخصی نداشت، بلکه نوعی مقایسه میان شاعران کشورهای مختلف بود. این اصطلاح به تدریج وارد دیگر مناطق جهان شد و به روش‌های علمی مزین گردید و به عنوان شاخه‌ای از ادبیات مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در ادبیات تطبیقی، روابط ادبی ملل مختلف با هم بررسی می‌شود و از تأثیر آنها بر یکدیگر سخن به میان می‌آید.

دانشور و تکرلی از بارزترین نویسندگان واقع‌گرای ایران و عراق به حساب می‌آیند. هر دوی آنها از نویسندگان دهۀ پنجاه میلادی به شمار می‌روند و تقریباً هم‌زمان ـ بعد از جنگ جهانی دوم ـ شروع به نوشتن رمان یا داستان کوتاه کردند.

شخصیت‌های داستانی دانشور عموماً شخصیت‌هایی واقعی و دست‌یافتنی هستند که گویی در فضای واقعی جامعه نفس می‌کشند. او نه همچون نویسندگان بدبین همه چیز را سیه می‌بیند و نه مانند نویسندگان خوش‌خیال، رنج‌ها و محرومیت‌های مردم عادی اجتماع را نادیده انگاشته و در دنیای رؤیایی و خیالی ساختۀ خود به سر می‌برد. او انسان را با همۀ ویژگی‌های خوب و بدش محصول اجتماع خود می‌داند و تلاش می‌کند تا خواننده با متمایزکردن واقعیت‌های عینی از پندارها، خیال‌بافی‌ها و تصورات قراردادی به درک و شناخت واقعی و عینی از محیط و جامعۀ خود برسد. با نظر می‌رسد راز اقبال عمومی خوانندگان نسبت به آثار دانشور در این است که او با اتکا بر توانایی ممتاز ادبی، دانش زیبایی‌شناسی، فراست در اندیشه‌ورزی و صداقت در آفرینش ادبی، آثاری ممتاز آفریده و ضمن بهره‌گیری از میراث‌های اسطوره‌ای و گنجینه‌های عناصر فرهنگی ـ اسلامی ایرانی، از قدرت بازآفرینی هنری و ادبی خوبی نیز برخوردار بوده است.

تکرلی نویسنده‌ای واقع‌گراست و به بررسی عمیق شخصیت فرد و جامعۀ عراقی می‌پردازد؛ جزئیات این جامعه را ابراز می‌کند و مشکلات و کاستی‌ها را تشخیص می‌دهد و از پیگیری‌های حکومت هراس ندارد. تکرلی در شیوۀ داستان‌پردازی از اشتغال خود در دادگاه بهرۀ زیادی گرفته است، تا جایی که از بیشتر امور و مسائل مربوط به جامعۀ عراق به وسیلۀ پرونده‌های دادگاه آگاه شده و واقعیت جامعۀ عراق را درک کرد. در این راستا حکایت‌ها و داستان‌های مختلف را از مردم عادی می‌شنید: بی‌گناهان، جنایت‌کاران، شاهدان راستگو و دروغگو، عدالت و ستم، حکایت‌های شهر و روستا، شرم، خیانت و ... .

دانشور و تکرلی در آثارشان به نگاهی انسان‌گرایانه و آرمانی به ترسیم سیمای ناهمگون و پیکرۀ بیمار جامعۀ ایران و عراق در گذشته می‌پردازند. هر دوی آنها نویسندگانی متعهد و متبحر در داستان‌پردازی‌های علمی و رئالیستی هستند و تلاش می‌کنند عوامل و ریشه‌های تبعیض طبقات، فقر فرهنگی، ظلم و ستم، فقدان بینش لازم سیاسی و حتی وابستگی‌های سیاسی کشور به استعمار جهانی را معرفی کنند. هر دو نویسنده به ظلم و ستم طبقات جامعه، عوامل مؤثر در آن و استبداد طبقۀ اشراف و ثروتمندان پرداختند.

دانشور مسئلۀ تحولات اجتماعی و اختلاف طبقاتی در استان‌های جنوبی کشور که تحت سلطۀ اشغالگران انگلیسی بودند را به تصویر کشیده و طبقۀ اشراف را که غرق در تجملات بودند به نقد گذاشت. تکرلی اختلاف طبقاتی و گسترش آن را به ویژه پس از جنگ جهانی دوم توصیف کرد؛ از آنجایی که روز به روز رفاه زندگی طبقۀ بورژوازی افزایش یافت و میان آنان و طبقۀ فقرا شکافی عمیق ایجاد شد.

در آثار دو نویسنده پیوندی عمیق با سیاست داشته و اتفاقات و رویدادهای زندگی اقشار جامعه در آنها با حوادث سیاسی وابسته‌اند. بیشتر آثار دانشور بسیاری از فعالیت‌های سیاسی مردمی در ایران برای بیرون راندن استعمارگران از وطن و استقلال و ممانعت از بهره‌کشی‌های استعمار بوده است؛ اما در بعضی آثار تکرلی، رژیم سیاسی کشور که ظالم و ستمکار بود را شدیدا انتقاد کرد و نیز رویدادهای سیاسی مهم تاریخ عراق را ذکر کرد. نیز در آن مردم به حرکت انقلابی و طغیان علیه حکومت ظالم و سرمایه‌داری فراخوانده می‌شوند.

در این کتاب نگارنده کوشیده به بررسی تطبیقی مهم‌ترین ویژگی‌های رئالیسم در آثار هر دو نویسنده بپردازد. رئالیسم بی‌شک به عنوان مکتبی ادبی یا هنری اصطلاحی تازه است، ولی از جنبۀ زبانی که به معنای صورتگری واقعیت و ابراز و اظهار آن می‌باشد.

این کتاب در چهار فصل و به این ترتیب تنظیم شده است: فصل اول به سه بخش تقسی می‌شود که در بخش اول به مفهوم، مکاتب و تجربۀ ادبیات تطبیقی در ایران و عراق پرداخته شده است. در بخش دوم به پیدایش رمان و داستان کوتاه در جهان، ایران و عراق و مهم‌ترین داستان‌نویسان آن اشاره شده و در بخش سوم به رئالیسم، انواع و ویژگی‌های آن پرداخته شده است.

در فصل دوم گزارشی از زندگی‌نامه و معرفی آثار سیمین دانشور ارائه شده و همچنین به رئالیسم و مهم‌ترین انواع و ویژگی‌های آن در آثارش پرداخته شده است.

در فصل سوم به زندگی‌نامه و معرفی آثار فؤاد تکرلی اشاره شده و رئالیسم و بارزترین انواع و ویژگی‌های آن در آثارش بررسی شده است.

در فصل چهارم شباهت‌ها و تفاوت‌های رئالیسم دو نویسنده بیان شده و مهم‌ترین اشتراکات و تفاوت‌های واقع‌گرایی در آثار آنها بیان شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: ادبیات تطبیقی

بخش نخست: ادبیات تطبیقی

بخش دوم: پیدایش رمان و داستان کوتاه در جهان

بخش سوم: رئالیسم

فصل دوم: سیمین دانشور

فصل سوم: فؤاد تکرلی

فصل چهارم: مشابهت‌ها و اختلاف‌های رئالیسم