معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یونس امره که در فاصلۀ سال‌های ۶۳۸ تا ۷۲۰ هجری قمری در آناتولی زیسته، اصلی‌ترین نمایندۀ زبان‌های گفتاری و نوشتاری ترکان اوغوز در آن سرزمین است. او نقش مهمی در شکل‌گیری شیوه‌ای داشت که اکنون با نام ترکی قدیم آناتولی شناخته می‌شود. شیوۀ مذکور نخستین برگ از دفتر زبانی است که امروز نام ترکی ترکیه بر آن نهاده شده است.

یونس امره یکی از نامدارترین چهره‌های ادبیات ترکی، شاعر متصوفی است که توانست از عناصر ریشه‌دار فرهنگ ترکان در بیان مفاهیم عرفان اسلامی بهره گرفته، با سروده‌هایش به دل مردۀ مردمان نفسی تازه ببخشد و ایشان را با عشق ناب و حقایق الهی آشنا کند. او هم عاشق بود و هم واعظ.

در منابع قدیمی نا و تخلص شاعر، همواره یونس امره ذکر شده، اما او گاه در شعرهایش از تخلص‌های زیر هم استفاده کرده است: یونس، عاشق یونس، بیچاره یونس، قوجا یونس، یونس دده‌م، تاپدوق یونس، مسکین یونس و درویش یونس.

از یونس امره دو اثر به جا مانده است: رسالة النُصحیه (کتاب اندرز) و دیوان الهیات (شعرها). رسالة النصحیه پندنامه‌ای است متصوفانه که سال 707 هـ.ق در قالب مثنوی و با هدف شرح مراحل سیروسلوک معنوی سروده شده است. رسال با یک مثنوی سیزده‌بیتی در وزن فاعلاتن/فاعلاتن/فاعلن آغاز می‌شود؛ سپس بخش منثور آن آغاز می‌شود و بعد مثنوی اصلی که در وزن مفاعیلن/مفاعیلن/فعولن سروده شده آورده شده است. رساله با احتساب سیزده بیت آغازین، ششصد بیت دارد.

«دیوان الهیات» تجلی‌گاه هنر اصلی یونس امره است. عشق و ایمان شاعر، اندیشه‌هایش پیرامون توحید و زیبایی‌های الهی به صورت تمام‌قد در این مجموعه بازتابانیده شده است. یونس در دیوانش افزون بر شعرهای عرفانی و نطق یا نفس، اگرچه بسیار اندک طبع خود را در انواع شعری مناجات، نعت، استشفاء، معراج‌نامه، وجودنامه، صلاةنامه، نصیحت‌نامه، بهارنامه، شطحیه، محشرنامه، لغز و فتوت‌نامه نیز آزموده است.

فصل نخست کتاب به بررسی موضوعات زیر می‌پردازد: زادگاه و مزار یونس، تخلص شاعر، زندگی خانوادگی، امّی بودن یا امّی نبودن وی، سفرهای شاعر و طریقت او. البته در خصوص اغلب موارد مورد اشاره، چندوچون‌های بسیاری هست و نمی‌توان با قاطعیت به ابراز نظر پرداخت. مؤلف دیدگاه‌های متنوع و متفاوت مطرح پیرامون هر مقوله را گردآورده و کوشیده بر اساس اسلوب‌های پژوهشی، به تنظیم اثر مبادرت بورزد.

در فصل دوم زندگی داستانی یونس امره در مناقب عرفانی مورد بازبینی قرار گرفته است. بین این مناقب، گروهی به امی بودن شاعر تأکید و دارند و برخی دیگر به اهل علم و مدرسه بودن وی. دیدگاه سومی هم هست که می‌گوید: ‌ «می‌توان قبول کرد درویشی امی سروده‌های آیینی و شعرهای عرفانی کوتاهی نوشته باشد؛ اما یونس مثنوی‌ای با بیش از پانصد بیت سروده که نوشتن‌اش برای فرد امی غیرممکن است.‌‌ همان قدر که ادعای ناتوانی شاعر در تلفظ «حروف هجاء» دیدگاهی افراطی است، به تمامی اهل علم و مدرسه دانستن این درویش بی‌ریا نیز نشان از تفریط دارد». ولایت‌نامۀ حاجی بکتاشِ ولی و تذکرة‌الخاص، نوشتۀ ابراهیم خاص، دو منبع اصلی در بررسی زندگی داستانی یونس امره محسوب می‌شود. البته منابع دیگری نیز در این بخش مورد بازبینی قرار گرفته است.

در فصل سوم آثار یونس معرفی و به شکل مختصر بررسی شده است.

فصل پایانی کتاب گذری دارد بر جهان شعری یونس امره. در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «نبوغ اصلی یونس را باید در حساسیت هنرمندانۀ وی در کاربرد زبان ترکی جستجو کرد. او بنیان‌گذار زبان معناگرا و متصوفانۀ ترکی است. ترکی با قلم او بعد زیبایی‌شناختی یافته، ادبی شده و برای بقا جانی دوباره گرفته است. زبان شعری وی تمام غننای تمدن اسلامی ترکان و ارزش‌های اعتقادی ایشان را در آن مقطع در خود درونی کرده و بازتابانده است. در آن ایام زبانی که یونس برای شاعری برگزید، همچون طفلی نوپا بود که هنوز قادر نیست روی پاهای خودش بایستد. در چنان شرایطی شاعر توانست زبان ساده‌ای را که در کوچه‌ها و خانه‌ها به کار می‌رفت، به خدمت معنا درآورد. او کلمات را در کارکرد خاصی که خود مراد می‌کند به خدمت گرفته و موفق شده معانی بلند مد نظرش را با زبانی ساده بیان کند. یونس توانست با کلامش تن‌پوشی از عشق و دانایی بر قامت زبان ترکی بدوزد. اسلوب حاکم بر شعرهای او اسلوب گفتاری است و راز جاودانگی شعرهای عرفانی‌اش در ذهن مردم چیزی نیست جز بیان حقایق الهی به واسطه‌ی زبانی که مردم روزانه با آن سخن می‌گفتند».

در پیوست‌های انتهایی کتاب برگردان شش شعر برگزیده از یونس به همراه متن ترکی، واژه‌نامه، تصاویری از شاعر که حاصل تخیل نقاشان و مجسه‌سازان ترکیه‌ای است آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم

یونس امره کیست؟

از یونس خاموش تا یونس شاعر

آثار یونس امره

گذری بر جهان شعری یونس امره

پیوست: ترجمۀ شش شعر از یونس امره به همراه متن ترکی

واژه‌نامه

تصاویر