معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات عامه بزرگ‌ترین میراث و سرمایۀ معنوی و پشتوانۀ هر ملّتی برای دوام و بقا و رکن مهمی از فرهنگ آن ملّت است. زبان و ادبیات عامه مردم ایران نیز ازجمله غنی‌ترین گنجینه‌های فرهنگی در میان تمدن‌های بشـری به شمار می‌رود. دیرینگی و کهن‌سالی اقوام ایرانی، غنای فرهنگی و ادبی، تعدد پاره‌فرهنگ‌ها و پراکندگی جغرافیایی قومیت‌ها عامل تقویت‌کنندۀ این غنای فرهنگی است.

ادبیات عامه از جمله عناصر معنوی فرهنگ عامه به شمار می‌رود و دربردارندۀ مجموعه‌ای از آثار روایی و غیرروایی منظوم و منثور و اغلب به شکل شفاهی است که از حیث ساختار و محتوا با ادبیات سنتی مکتوب فارسی متفاوت است. از ویژگی‌های مشترک ادب عامه می‌توان به این موارد اشاره کرد: سادگی بیان و زبان، پدیدآورنده و خاستگاه نامشخص، تعدد روایات و تکرار، شفاهی بودن شکل انتقال، درون‌مایه و کارکردهای متفاوت، مخاطب عام، دامنۀ تاریخی وسیع، رعایت‌نکردن قواعد ادبی و دگرگونی به مقتضیات زمان.

این کتاب به سفارش انتشارات سمت و برای استفاده در دروس رشتۀ زبان و ادبیات فارسی و گرایش ادبیات عامه تألیف شده است. بخش اول به کلیات اختصاص یافته است و پنج فصل دارد. در این فصول فرهنگ مردم (فولکلور) و انواع آن، گستره و اهمیت و ویژگی‌های ادب عامه، رابطۀ ادب عامه و ادب رسمی و سیر مطالعات و تحقیقات ادب عامه بررسی شده است. هدف از این بخش، ایجاد زمینه‌هایی برای معرّفی ادبیات عامه است.

در بخش دوم ادبیات داستانی عامه شامل طبقه‌بندی و انواع قصه‌هاست و عناصر داستانی و ویژگی‌ها و بن‌مایه‌های قصه‌های عامۀ فارسی مورد تحقیق قرار گرفته و در پایان مهم‌ترین آثار ادبیات داستانی عامه بر اساس سیر تاریخی آن، بررسی و معرّفی شده است.

در بخش سوم ادبیات نمایشی عامه بررسی شده است. در این بخش برای نشان‌دادن تنوع نمایش در ایران، انواع نمایش‌های آیینی دینی و ملّی معرفی شده است.

بخش چهارم ادبیات غیرروایی عامهدربردارندۀ ضرب‌المثل‌ها، چیستان، یادگارنویسی، ماشین‌نوشته‌ها و گورنوشته‌ها است. این بخش در برابر ادبیات داستانی و روایی آورده شده است.

در بخش پنجم ادب منظوم عامه، ویژگی‌ها، قالب‌ها، جنبه‌های بلاغی و هنری حوزۀ جغرافیایی و انواع و گونه‌های آن معرفی شده است. هدف این بخش، معرفی شعر عامه و تنوع آن نسبت به شعر رسمی و مضمون‌ها و موضوعات اشعار عامه است.

بخش ششم به معرفی زبان عامه، ویژگی‌ها، گونه‌های اجتماعی و جغرافیایی، همچنین اجزا و مواد زبان عامه چون واژگان، اصطلاحات و زبانزدها و کنایه‌ها اختصاص دارد.

در تألیف این کتاب چند مسئله مدنظر مؤلف بود که به این شرح است: از 500 منبع بهره گرفته است و کوشیده تا حدامکان منابع را برای مطالعات و تحقیقات بیشتر معرفی نماید. از نمونه‌های و شاهد مثال‌های مختلف تا حدامکان بهره برده است تا پژوهشگر به طور ملموس با انواع و گونه‌های ادب عامه آشنا شود. از آنجا که این کتاب اولین کتاب درسی در زمینۀ مطالعات ادب عامه است، کوشیده شده ضمن جامعیت، اختصار نیز رعایت شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: کلیات

فصل اول: فرهنگ مردم (فولکلور)

فصل دوم: ادبیات عامه و گسترۀ آن

فصل سوم: ویژگی‌های ادب عامه

 فصل چهارم: رابطۀ ادب عامه و ادب رسمی

فصل پنجم: سیر مطالعات و تحقیقات ادب عامه

فصل ششم: شیوه‌های تدوین علمی مواد ادب عامه

بخش دوم: ادبیات داستانی عامه

فصل اول: تعریف

 فصل دوم: طبقه‌بندی داستان‌های عامه فارسی

فصل سوم: عناصر داستانی

فصل چهارم: ویژگی‌های قصه‌های عامه فارسی

فصل پنجم: بن‌مایه‌های قصه‌های عامیانه فارسی

فصل ششم: مهم‌ترین آثار ادبیات داستانی عامه براساس سیر تاریخی

فصل هفتم: طبقه‌بندی، تنظیم علمی و مطالعۀ داستان‌های عامه

بخش سوم: ادبیات نمایشی عامه

فصل اول: تعریف، انواع

فصل دوم: نمونه‌هایی از ادبیات نمایشی و شبه‌نمایشی عامه

بخش چهارم: ادبیات غیرروایی عامه

فصل اول: ضرب‌المثل‌ها

فصل دوم: چیستان

فصل سوم: شیئ‌نگاری

بخش پنجم: ادب منظوم عامه

فصل اول: تعریف

فصل دوم: ویژگی‌های اشعار عامه

فصل سوم: قالب اشعار عامه

فصل چهارم: جنبه‌های بلاغی و هنری اشعار عامه

فصل پنجم: اشعار عامه در مناطق مختلف ایران

فصل ششم: نام‌گذاری اشعار عامه

فصل هفتم: انواع و گونه‌های اشعار عامه

فصل هشتم: طبقه‌بندی و تنظیم علمی بومی‌سرودها

بخش ششم: زبان عامه

فصل اول: تعریف و ویژگی‌ها

فصل دوم: گونه‌های زبانی عامه

فصل سوم: اجزا و مواد زبان عامه

فصل چهارم: طبقه‌بندی و تنظیم علمی گونه‌ها و مواد زبانی