معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر فارسی و باز از میان همۀ قالب‌های آن، غزل مهم‌ترین قالب گره‌خورده با موسیقی ایرانی از سال‌های دور به شمار می‌رود. اشعار فارسی همواره با الحان و نغمات موزون در بیان حالات، احساسات و تمنیات والای انسانی نقش عمده‌ای ایفا نموده است. غزل ـ چنان‌که از نامش پیداست ـ نخست به بیان حالات و عواطف لطیف عاشقانه و پس از آن با گسترش حوزه زبان و کاربرد آن به انعکاس مسائل اجتماعی، اخلاقی، عرفانی، سیاسی و ... نیز پرداخته است و از این چشم‌انداز پرکاربردترین نوع از انواع دیگر قالب شعر فارسی است که با موسیقی ایرانی عجین و به گونه‌های مختلف هنری بیان شده است.

برخی معتقدند آنچه سبب اطلاق نام غزل بر قالبی معین از شعر می‌شود، در درجۀ اول موضوع شعر است نه قالب ظاهری آن، به گونه‌ای که اگر شعری از لحاظ فنی به صورت غزل و از لحاظ معنی در موضوعی غیر از عشق و احساسات باشد، در حقیقت غزل نیست و اگر شعری به شرح تمایلات عاشقانه بپردازد ولی غیر از صورت معمول غزل باشد، در واقع غزل است.

غزل خلاق‌ترین شکل چکامۀ غنایی است که شاعران احساس غنایی خود را در آن گنجانیده‌اند. موضوع مرکزی آن همواره احساس و عشق آدمی به هم‌نوع خود به عنوان مظهر کمال و جمال یا تأثرات و مسائلی بوده که از این عشق به منزلۀ یک رابطۀ اجتماعی عاطفی عاید یا دامنگیر فرد انسانی می‌شده است.

غزل به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع شعر غنایی، از قرن چهارم هجری قمری به تدریج و از قرن ششم با سرعت بیشتری رو به گسترش و توجه نهاد و به یکی از قالب‌های مسلط بدل شد. سنایی را بنیادگذار غزل رشدیافتۀ فارسی می‌دانند. وصف اشتیاق، شوریدگی، زاری، شکوه، ناکامی و نامرادی از جمله احساساتی است که در غزل رایج است.

غزل که شعری محصول خلاقیت، نبوغ، سنت و فرهنگ ایرانی است، در سیر تاریخی و تکاملی ساخت و صورت‌های شعر فارسی، هر قرن و حتی هر نسل در رعایت اصول و ظرایف عروض و قافیه و بسیاری مبانی هنر شعر، گام به گام دقیق‌تر شد. هر چه از قرن ششم پیش می‌رویم، معنی و لفظ غزل دقت و لطافت می‌یابد و غزل چون گوهر، صیقل می‌خورد؛ با این حال تعیین‌کنندۀ اصالت غزل و به طور کلی هنر و ادبیات، ارتباط آن با زندگی، تاریخ و آرمان‌های بشری است.

این مجموعه را می‌توان دانشنامه عمده‌ترین غزل‌سرایان ایران در هزار سال اخیر دانست که ضمن ارائه شرح حال مختصر آنها، گزیده‌ای از بهترین غزل‌های آنان را ارائه می‌کند و راه را برای تحقیقات گسترده‌تر و تخصصی‌تر دربارۀ هر یک از آنها می‌گشاید. افزون بر این خواننده سیر تحول مفهومی، واژگانی، قالب و محتوای غزل را در هزار سال اخیر درمی‌یابد. گزینش غزل‌ها بر مبنای چند شاخص صورت گرفته است: اول: جنبۀ زیبایی‌شناختی، ظرافت و لطافت در بیان احساس و اندیشه؛ دوم: وزن و موسیقی غزل؛ سوم: قابلیت غزل برای تنظیم آواز، تصنیف و ترانه.

میان تمام غزل‌سرایان به سه شاعر بزرگ و استوانۀ اصلی غزل ایران، یعنی سعدی، مولانا و حافظ پرداخته نشده است. به این دلیل که اولا دیوان‌های این شعرا عموماً در دسترس همگان است و ثانیاً شمار غزل‌های خوب در این دیوان‌ها به اندازه‌ای است که کار را برای انتخاب دشوار می‌کند.

در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است : اگرچه غزل محصول خلاقیت، نبوغ، سنّت و فرهنگ، و گُل سرسبد شعر ايرانی می‌باشد و تنها وزن و قالب شعری است كه همچنان سيطره و جايگاه خود را حفظ كرده، اما تعداد آثار منتشره در اين خصوص بسيار قليل و كم شماره است. از اين رو اين كتاب به چند جهت بی‌بديل است: اول اينكه تاكنون تحقيقی به اين گستره و عمق صورت نگرفته، و دوم اين كتاب كل دوره غزل‌سرايی هزار ساله ايران را در بر می‌گیرد، سوم اينكه کتاب، سالهای طولانی از عمر نويسنده را به خود اختصاص داده و به كرّات مورد بازبينی قرار گرفته است.

در این کتاب در مجموع ـ به استثنای تک‌غزل‌ها ـ از 103 شاعر غزلیاتی آورده شده است. اولین شاعری که در این کتاب از او یادی شده، رودکی و آخرین شاعر نیز قیصر امین پور است. در پایان نیز تک‌غزل‌هایی از شاعران مختلف آورده شده است.