معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کوشش این کتاب بررسی تأثیرات متقابل خط خوش و عرفان در ادیان مختلف به ویژه اسلام و چگونگی همبستگی این دو خواهد بود. دین و هنر قدمتی به اندازۀ بشریت دارند. ادیان زندۀ دنیا، به واسطۀ کتب خود جاودانه شدند و جوامع بشری با دین و هنر تمدن‌های باستانی را شکل دادند. مطالعۀ هر کدام بدون دیگری میسر نیست. این دو همزاد در تمام تاریخ حیات خود در کنار هم توسعه یافته یا دچار رکود شدند. خط عبری و دین یهود، خط پالی و بودیزم، اوستایی و دین مزدایی، خط عربی و اسلام نیز در طول تاریخ همسان و هم‌معنی یکدیگر شدند و کاتبان اولیه که همواره از طبقۀ برهمنان و موبدان و روحانیان بودند، تلاشی بی‌وقفه در زیباترکردن خط به عنوان عامل تجسد و حامل پیام آسمانی داشتند. در اسلام نیز خوشنویسی جلوۀ بصری «قرآن» بوده و کلام خدا باید چنان نوشته می‌شد که منشأ الهی آن را نمایان‌تر سازد. عرفان اسلامی نیز به عنوان نگرۀ زیباشناسانۀ اسلام، پیوندی عمیق با خوشنویسی داشته و این دو در کنار هم جنبۀ هنری دین را زیباتر کرده‌اند. خوشنویسی، عرفان و فصل مشترک این دو یعنی ادبیات عرفانی در هیچ دین دیگری به اندازۀ اسلام گسترش نیافته است. اگرچه خوشنویسی و عرفان از منظر جمال‌شناختی نزدیک به یکدیگرند، ولی تحقیقی جامع و تخصصی در چگونگی ارتباط این موضوعات مهم در دین اسلام کمتر صورت گرفته است. کوشش این کتاب بررسی تأثیرات متقابل خط خوش و عرفان در ادیان مختلف به ویژه اسلام و چگونگی همبستگی این دو خواهد بود. از دیگرسو طریقه‌های عرفانی نیز همواره حامل بسیاری از آداب، فرهنگ و هنرهای ملی هستند. یکی از مهم‌ترین این سلسله‌های عرفانی، طریقۀ نعمت‌اللهی است که در طول هفت قرن حیات خود، خاستگاه بخشی از جهان فرهنگی ایران بوده است. این طریقه منشأ نظر و عمل هنرمندان خوشنویس و همچنین بستری برای خوشنویسی در سده‌های متوالی بوده است.

در فصول ابتدایی زیبایی و هنر از نگاه نظریه‌پردازان زیبایی‌شناسی تعریف شده و پس از آن نسبت هنر و دین با یکدیگر بررسی شده است. برای دستیابی به هدف اولیۀ کتاب فصولی در باب نسبت خط و دین و خوشنویسی و عرفان گشوده شده است. در فصول میانی بر تأثیر متقابل خوشنویسی، اسلام و عرفان پرداخته شده تا در انتها بتوان بر یکی دیگر از اهداف کتاب یعنی بررسی هنر و خوشنویسی در طریقۀ نعمت‌اللهی دست یابیم.

فصول نهایی فصولی جدید در عرفان و هنرپژوهی هستند. در بازخوانی تمامی منابع و تذکره‌های مربوط به هنرمندان ایران سعی شده هنرمندان اهل طریقت را فراخوانده و در کنار مشایخ و دراویش هنرمند نامبرده در متون نعمت‌اللهی بنشانیم.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل یک: زیبایی

فصل دو: هنر

فصل سه: نسبت دین و هنر

فصل چهار: هنر دینی

فصل پنج: هنر اسلامی

فصل شش: هنر و عرفان اسلامی

فصل هفت: نسبت خط با دین

فصل هشت: خوشنویسی و عرفان اسلامی

فصل نه: خوشنویسی و عرفان اسلامی

فصل ده: نسبت تربیت معنوی با خوشنویسی

فصل یازده: طریقۀ نعمت‌اللهی

فصل دوازده: طریقۀ نعمت‌اللهی و هنر

فصل سیزده: خوشنویسان طریقۀ نعمت‌اللهی

مؤخره