معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این جشن‌نامه به پاسداشت مردی حکیم که همواره دست محبت پدرانه بر سر اهل دانش می‌کشید و به «خدمت» می‌اندیشید، که حاصل یک عمر پربرکت او در همین یک کلمه نمود می‌یابد، تدوین شده است. 

در سده‌های پیشین، کتابخانه گنجینه‌ای برای تولید دانش بود و کتابدار یا به تعبیر آن زمان‌ها گنجور دانشوری جامع و ذوفنون بود که پس از گذراندن دوره‌های مختلف و دست‌یابی به دانش‌های گونه‌گون تاحدّ بالا گام در کتابخانه می‌نهاد و کوله‌بار دانش و تجربه‌ای را که آموخته بود،‌ در اختیار کاربران و دانش‌پژوهان قرار می‌داد. بدین‌‌روی کتابدار بدون اینکه فناوری‌های امروزین وجود داشته باشد، با تسلط بر حوزه‌های مختلف دانش و منابع و شرح حال دانشوران گذشته و معاصر، پرسش‌ها را پاسخ می‌گفت و خود، کتابخانه‌ای زنده در کنار کتابخانه آغازین بود. یکی از بزرگ‌مردان عرصه دانش و پژوهش که به‌حقّ نمادی از گنجورهای ذوفنون دیروز در دنیای پرشتاب امروزین است، استاد محقق جناب عبدالحسین حایری بود؛ دانش‌مردی که به راستی وارسته، که بیش و پیش از ادب درس، به ادب نفس شهره و بدین ادب، آموزگاری راستین بود.

استاد حایری ذوفنون بودن را در خدمت به کاربران و جویندگان دانش به کار می‌گیرد، بدون هیچ‌گونه تبعیضی در سن، ملیت، عقیده، گرایش، اخلاق فردی یا هر عاملی دیگر که می‌تواند تفاوتی میان کاربران را سبب شود، یعنی تمام بایسته‌های اخلاقی را که در منشورهای اخلاق حرفه‌ای کتابداری، به عنوان کمال مطلوب و گاه با نگاه دست نیافتنی به آن می‌نگریستند به صحنه عمل درآورد و نشان داد که اجرای آن چه زیبا و دیدنی است.

خود کمتر نوشت، اما نوشتنی‌ها را به دیگران آموخت. در محافل علمی کمتر حاضر شد، ولی گفتنی‌ها را به کسانی که در آن مجالس حضوری یافتند، به خوبی سپرد. راهنمای ده‌ها تن از دانش‌پژوهان در سطوح مختلف شد، بدون اینکه اصراری داشته باشد که آن پژوهش‌ها را به نام خود ثبت کند.

جایگاه والای استاد در عالم مخطوطات، روشن‌تر از خورشید و بی‌نیاز از بیان است. نام استاد حایری با نسخه‌های خطی گره خورده و هر کدام دیگری را تداعی می‌کند. البته او خود به مخطوطات به عنوان مقدمه‌ای برای «تدوین عالم شرق» نگریسته و هرگز این دنیای پر از رمز و راز را نقطۀ هدف نداشته است. شاید به همین دلیل باشد که در دنیای دست‌نوشته‌های شرقی همواره سخن تازه دارد و نویافته‌هایش اهل نظر را از چهارگوشۀ جهان به بهارستان کشاند تا تحلیل‌های تازه را از زبانش بشنوند.

نام استاد با نام کتابخانۀ مجلس چنان پیوندی استوار یافته بود که هر یک دیگری را به یاد می‌آورد. کتابخانۀ مجلس در طول حیات خود ـ نزدیک به نود سال ـ در همۀ فراز و نشیب‌هایش استاد حایری همچون پدری دلسوز که فرزندان خود را زیر پال و بر بگیرد، تمام کتاب‌ها و استاد کتابخانۀ مجلس را به جان دوست داشته و در حفظ آنه با ایثارگری شگفتی کوشیده است.

زنده‌یاد استاد عبدالحسین حائری یزدی تیرماه ۱۳۰۶ در شهر قم به دنیا آمد. پدرش آقا میرزا احمد حائری از علمای روزگار خود بود و پدربزرگش (پدر مادرش) آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم بود. وی در همان اوان کودکی قرآن و قدری خواندن و نوشتن را در مکتب فراگرفت. بعد هم نزد پدر مقدمات عربی و بعضی کتاب‌های لغت و دروس مدرسه‌ای را خواند. سپس سطوح عالی فقه و اصول را تا سن 19 سالگی نزد استادانی چون آیات عظام حاج شیخ مرتضی حائری (دایی‌اش)، حاج شیخ محمد صدوقی، حاج سید محمدرضا گلپایگانی به پایان رساند. بعد از آن نزد مراجع عالی‌قدری همچون آیات عظام حاج سیدمحمدتقی خوانساری، حاج سیدصدرالدین صدر، حاج سیدمحمد حجت و حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی دروس خارج را گذراند و در سن 24 سالگی به درجه اجتهاد نائل شد. وی در سال 1330 به دلایل مختلف به تهران مهاجرت کرد. در آنجا به طور اتفاقی با آقای تفضلی، معاون وقت کتابخانه مجلس آشنا شد و ایشان از وی دعوت کرد به کتابخانه مجلس بیاید. در آنجا نسخه‌های خطی را به ایشان نشان دادند و از همان موقع شروع به نسخه‌شناسی و فهرست‌نگاری کرد. پس از تأسیس اداره بررسی و تحقیق در کتابخانه، در سال 1343، مسئولیت آنجا به عهده وی گذاشته شد. در سال 1354 ریاست کتابخانه را عهده‌دار شد و در سال 1363 نیز ریاست کتابخانه شماره دو مجلس به وی واگذار شد. در سال 1368 هم به عضویت هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور درآمد. استاد عبدالحسین حائری بیش از نیم قرن (از سال 1331 تاکنون) در کتابخانه مجلس شورای اسلامی مشغول به خدمت بود و نزدیک به 20 سال از این دوران را عهده‌دار سمت ریاست کتابخانه مجلس بوده است. همچنین وی 17 سال عضو هیئت مؤلفان لغت‌نامه دهخدا بود و بر چاپ چند جلد از آن نیز نظارت داشت. وی صاحب نظریه «بازنویسى تاریخ علم بر اساس بازنویسى فهارس نسخ خطى» است که جایزه‌ای جهانی را نیز برای وی به ارمغان آورده است.

استاد عبدالحسین حائری نسخه‌شناس، فهرست‌نویس و رئیس پیشین کتابخانه مجلس (1354 ـ 1374) بامداد یکشنبه، یکم شهریور دارفانی را وداع گفت.

فهرست مطالب کتاب:

1. دربارۀ استاد حائری

جان بی‌قرار؛ شصت سال تکاپوی استاد عبدالحسین حائری در کتابخانه مجلس/ محمد حیدری

مقدّمه/ عبدالحسین طالعی

در سپاس از استاد استادان/ احسان­‌الله شکراللهی

سی سال در مکتب استاد (کمالات اخلاقی، علمی و انسانی استاد حایری از زبان استاد مستوفی)/علی صادق­‌زادۀ وایقان

ما را هم از این نمد، کلاهی دادند/ سیّدعبدالله ناصری

2. مقالات

خطوط نویافته از معین­‌الدین اسفزاری/ بهروز ایمانی

نظرات فی­‌الذریعة الی تصانیف الشیعة/ مصطفی جواد بغدادی/ ویراستار: محمّدحسین نجفی

جُنگ مدح و معجزات/ علی حیدری یساولی

معرّفی نسخه‌ای کهن از قرآن کریم/ کریم دولتی

محمدحسین بن خلف تبریزی، مؤلف برهان قاطع، در مقام کاتب/ مهدی رحیم­‌پور

دو گزارش از شیوه­‌های احیا و مرّمت نسخ خطی/ حمید سلیم گندمی

راه‌حل تازه‌ای برای حدیث «نیة المؤمن خیر من عمله» از آیت‌الله شیخ مرتضی آشتیانی/ محسن صادقی

یادداشت‌های سید‌محمد جزایری بر سی و دو نسخۀ خطّی/ عبدالحسین طالعی

تصحیح انتقادی متون در ادبیات عرب/ ام.جی. کارتر/ ترجمۀ سیدعلی کسائی

مقدّمة الکلام شیخ طوسی و شروح آن/ حسین متّقی

قرآن شمارۀ 969 کتابخانۀ مجلس و قواعد کتابت آن/ سیدحسین مرعشی

بازخوانی چند وقف‌نامۀ قرآن کریم/ زهرا یزدان­‌پناه

3. رسالات

خاطرات مشروطیت/ حسن شکوهی/ تصحیح یوسف بیگ‌­باباپور و مسعود غلامیّه

التهلیلة فی شرح کلمة التوحید/ فاضل هندی/ تحقیق سیدمحمدرضا حسینی ‌جلالی

رسالة الاسدیة فی انساب السادات العلویة/ سراج­الدین محمّدقاسم عبیدلی سبزواری/ تصحیح محمدکاظم رحمتی

قصیدۀ فراتیۀ سیدمحمد کربلایی/ با ترجمۀ منظوم و حواشی میرزا ابوالقاسم قمی/ به کوشش عبدالحسین طالعی

4. تصاویر