معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب تمرینی است در فلسفۀ نقد یا فرانقد که شاخه‌ای از فلسفۀ هنر یا زیبایی‌شناسی است که موضوع بحثش نقد هنرهاست.

واژۀ «نقد»، در اصل به معنای محک‌زدن به قصد ارزیابی است که این مفهوم ضمنی را می‌رساند که دغدغۀ اصلی منتقد باید ارزیابی اثر باشد؛ اما چندی است که چنین برداشتی از نقد در میان نظریه‌پردازان نقد و منتقدان غربی چندان طرفداری ندارد. نوئل کارول استاد برجستۀ فلسفۀ تحلیلی، در این کتاب بر آن است که با مرور دوبارۀ نقد یا «فرانقد» ارزیابی را به جایگاه پیشینش در نقد بازگرداند. کتاب با بیانی روشن و با استناد به مثال‌های فراوانی از ادبیات و هنر این هدف را پی می‌جوید.

با آنکه تمرکز نویسنده در این کتاب بر نقد است، در این کتاب می‌بینیم هر کسی که عنوان منتقد یدک می‌کشد را مورد توجه قرار نمی‌دهد؛ زیرا در باور نویسنده منتقد شخصی است که به ارزیابی مستدل آثار هنری می‌پردازد. چنین کسی ممکن است شخصیتی دانشگاهی، روزنامه‌نگار یا نوع دیگری از نویسندگان هنری باشد؛ مادام که به پشتیبانی از ارزیابی‌هایش به کمک استدلال پابند باشد.

این فرضیه که جوهرۀ نقد ارزیابی استوار بر پایۀ دلایل منطقی است، اندیشۀ اصلی است که به این کتاب نظم می‌بخشد که در فصل نخست کتاب از آن دفاع می‌شود. نویسنده در این بخش تلاش دارد تا حجت روشن و قاطعی در تأیید این نظر ارائه کند؛ ولی عمدۀ آن فصل به دفع احتجاجاتی بر ضد این نظر می‌گذرد.

فصل دوم به متعلق نقد (آنچه مورد نقد قرار می‌گیرد) می‌پردازد. اینجا مفهوم اصلی آن است که نقد به معنای درست کلمه به خوانندگان کمک می‌کند تا کشف کنند چه چیزی در اثر هنری پیش رویشان ارزشمند است. بر اساس دیدگاه نویسنده، آنچه در اثر هنری ارزشمند است با آنچه هنرمند به واسطۀ اثرش به آن نائل آمده، مرتبط است. نویسنده از این ارزش به عنوان «ارزش دستاوردی» یاد می‌کند و به اولویت «ارزش دستاوردی» بر آنچه شاید بتوان آن را «ارزش دریافتی» خواند، قائل است؛ این ارزشی است که مخاطب از تجربه کردن اثر هنری اخذ می‌کند.

به باور نویسنده مؤلفۀ اصلی نقد، عمل ارزیابی است. فعالیت‌های دیگری که منتقد به آنها می‌پردازد شامل وصف، بررسی زمینۀ ظهور اثر، دسته‌بندی، تبیین و توضیح، تفسیر و تحلیل به لحاظ سلسله مراتب فرع بر غایات اصلی ارزیابی‌اند. در میان اجزای نقد ، ارزیابی جایگاه نخست را بین هم‌پایگان دارد. فعالیت‌های دیگری که نقد را شکل می‌دهند، عموماً در خدمت تفصیل دلایلی‌اند که نقد معتبر بر آن استوار است. فصل سوم مؤلفه‌های نقد را ـ به جز ارزیابی ـ بررسی می‌کند و دربارۀ ماهیت مشکلات بالقوۀ مربوط به هر یک از این فعالیت‌های نقادانه به کاوش می‌پردازد.

از آنجایی که ارزیابی گل سرسبد نقد است، یک فصل به خود آن اختصاص می‌یابد و در آن مسائل و چشم‌اندازهای مربوط به ارزیابی بررسی می‌شود. این فصل چهارم و آخرین کتاب است. مطالبی که در این فصل طرح می‌شوند، از همه بیشتر به اتهاماتی مبنی بر آنکه ممکن نیست نقدی برون‌نگر (واقع‌نگر) باشد، پاسخ می‌دهند. نویسنده در پاسخ می‌کوشد تا نشان دهد که ممکن است برخی از نقدها برون‌نگر باشند و زمینه‌های امکان برون‌نگری را با توجه به کاربست‌های منتقدانۀ مربوط توضیح می‌دهد. عمدۀ دفاع نویسنده مبتنی بر اثبات امکان دسته‌بندی‌های برون‌نگر از آثار هنری است (یعنی امکان تحقق روشی مفاهمه‌پذیر در تعیین مقوله‌ها یا انواعی که آثار هنری به آنها تعلق داشته باشند، مانند تعلق آنها به صورت‌های هنری، ژانرهای یا سنخ‌های هنری، سبک‌ها، مجموعه آثار و ...)؛ زیرا هنگامی که مقوله‌ای که اثر هنری به آن تعلق دارد را تثبیت کنیم، ابزاری در اختیار خودمان قرار می‌گیرد که به کمک آن می‌توانیم بسنجیم آن اثر در نوع خود خوب است یا نه. البته هرچند شاید ارزش‌یابی اثر هنری از طریق تعلق آن به یک نوع یا مقولۀ خاص رایج‌ترین شکل سنجش نقادانه باشد، گاهی دربارۀ آثار هنری احکامی مبتنی بر ارزیابی‌هایی میان‌مقوله‌ای صادر می‌شود. فصل چهارم با بحثی در این‌باره پایان می‌یابد که چگونه ارزیابی‌های بین‌مقوله‌ای، دست‌کم گاهی ممکن است عقلاً تصمیم‌پذیر و برون‌نگر باشند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

نقد همچون ارزیابی

آنچه مورد نقد قرار می‌گیرد: متعلق نقد

اجزاء نقد (منهای یک)

ارزیابی مسائل و چشم‌اندازها