معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در آیینۀ ادب، ترانه اصطلاحی عام بوده‌ که بر انواع قالب‌های شعری ملحون یا همراه موسیقی به ویژه فهلویات، دوبیتی، رباعی و بیت اطلاق می‌شد. در گذرگاه تاریخ، فهلویات، گوسان، خسروانی، گلبانگ و تصنیف‌ نام‌های دیگر این صورت شعری بوده‌اند. این اصطلاح امروزه در میان اهل ادب بیشتر مترادف با دوبیتی و در اصطلاح موسیقی نیز، معمولا مترادف با تصنیف، آواز، سرود، نغمه و در کل اشعار آهنگ‌دار به کار می‌رود. به نظر شفیعی کدکنی، موسیقی و اولین سند مکتوب در ترانه‌ها به سرودی از باربد، شاعر و موسیقی‌دان دربار خسرو پرویز ساسانی بازمی‌گردد. ترانه بعد از گذر از تحولات تاریخ دوران اسلامی، جنگ‌ها و صلح‌ها، آرامش‌ها و جنبش‌ها به انقلاب اسلامی ایران پیوند خورد و به آنچه امروز شاهد آن هستیم تبدیل شد.

در فصل اول این کتاب به تعاریفی در باب موسیقی، رابطۀ آن با شعر و اصطلاحات و لوازم تولید موسیقی در شعر و ترانه پرداخته شده و پس از آن در همین فصل مفاهیم اساسی این کتاب از جمله ترانه، تصنیف و رابطه‌های این دو تبیین شده است.

در فصل دوم به تاریخچۀ شکل‌گیری و رشد این شکل شعری در ادوار ادب فارسی با شیوه‌ای بینابین پرداخته شده است. گاهی بنا به اهمیت دوران حکومتی خاص، از جهت فرهنگی هنری، تحت آن عنوان دوره‌ای مشخص بررسی شده است. برای مثال ترانۀ دورۀ صفویه یا ساسانی. در پاره‌ای هم شاخص‌های دوران مبنا قرار گرفته است؛ برای مثال باربد تا شیدا.

شیوۀ دیگر در دسته‌بندی تحلیلی جریان‌های تاریخ ترانه با دقیق شدن بر واقعه‌ای خاص همراه شد که بر روند حرکت تاریخ ترانه تأثیر داشته است مانند تأسیس رادیو. آخرین معیار در عناوین و موضوعات مورد بررسی در این تحقیق، محوربودن ژانر یا گونه‌ای خاص از ترانه‌سرایی است، برای نمونه ترانۀ جنگ و ترانۀ کودک. گاهی تاریخ تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران با سیر پرداختن به این نمونه‌ها همراه بوده (مانند ترانه‌های انقلابی) و گاهی نیز ارتباط کمتری با بستر تاریخی خود داشته است (مانند ترانۀ کودک که منحصر به برهۀ زمانی مشخص و محدودی نمی‌شود و بر یکایک ادوار صادق و جاری بوده است. این موضوعات بیشتر در فصل سوم مطرح می‌شود و حول دایرۀ موضوعی ترانه‌سرایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اتفاقات مربوط به آن می‌گردد. در نگاه تحلیلی تمام فصل‌ها، سعی شده با آوردن نمونه و شاهد مفاهیم مستندتر، اثبات‌پذیرتر و زنده‌تر شود.

در پایان در قسمت بخش ترانۀ روزگار ما، نمونه آثاری آورده شده که در متن مجال پرداختن به آنها مهیا نشد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: تعاریف و کلیات

فصل دوم: از باربد تا شیدا (عهد ساسانیان تا اواسط قاجاریه)

بخش اول: از عهد باستان تا پیدایش اسلام

بخش دوم: ترانه و ترانه‌سرایی در دورۀ اسلامی

بخش سوم: دورۀ شیدا

بخش چهارم: از 1319 (تأسیس رادیو) تا 1349

بخش پنجم: از 1349 تا 1357 (ترانۀ نوین)

فصل سوم: ترانه در دوران انقلاب اسلامی

بخش اول: سرودهای انقلابی و حماسی

بخش دوم: ترانۀ دفاع مقدس

بخش سوم: ترانه‌های آیینی

بخش چهارم: ترانۀ کودک

بخش پنجم: ترانه‌های بومی (فولکلور)

بخش ششم: ترانه‌های دستگاهی

بخش هفتم: ترانۀ پاپ

بخش هشتم: ترانۀ تیتراژ

بخش نهم: ترانۀ رپ

بخش دهم: ترانۀ امروز

بخش یازدهم: نمونه‌ها