معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات فارسی از دیرباز با کتاب آسمانی قرآن کریم پیوند ناگسستنی داشته است و برای دست‌یابی و فهم پیشینۀ آن باید مشکلات و دشواری‌های موجود در این اثر را حل کرد و هر چه بیشتر با زبان معیار امروز نزدیک‌تر نمود تا علاقمندان به راحتی از فرهنگ والا و مملو از معنویت خویش بهره‌مند شوند، به ویژه اشعار و افکار سنایی دارای ویژگی سرنوشت‌سازی در عرصۀ شعر و ادب فارسی است. آشنایی با اندیشه و اشعار این حکیم فرزانه، در حقیقت دریچه‌ای ارتباطی است با ستارگان شعر و ادب فارسی؛ زیرا نفوذ کلام او در مولانا، حافظ و ... بسیار مشهود است. تأمل در آثار وی ما را با شکل‌گیری و تکامل چند نوع شعر در ادبیات فارسی آشنا می‌کند؛ زیرا او نمایندۀ برجستۀ اشعار اجتماعی، اخلاقی، عرفانی، حکمی و زهدی عصر خویش است.

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳-۵۴۵ قمری)، از بزرگ‌ترین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی است که در سدۀ ششم هجری می‌زیسته است. بسیاری از مفاهیم و مضامین بلند اخلاقی و عرفانی، برای نخستین بار با سحر و سادگی سخن دل‌نشین، زلال، و از جان برخاستۀ حکیم سنایی به ادبیات کهن فارسی وارد شد. همین بذرهای اولیۀ سخنان روحانی و عرفانی است که سنایی پراکنده کرد و عطار و مولانا و سعدی و حافظ و جز آنان، در طول بیشتر از سه قرن، آنها را به اوج پختگی، صلابت، روانی، و پر معنایی رسانیدند.

نصایح و اندرزهای حکیم سنایی دلاویز و پرتنوّع، شعرش روان و پرشور و خوش‌بیان، و خود او در زمرۀ پایه‌گذاران نخستین ادبیات منظوم عرفانی در زبان فارسی به ‌شمار آمده است.

نگارندۀ این کتاب با مطالعۀ آثار سنایی به علاقۀ وافر و تعهد وی نسبت به تأثیرپذیری از آیات قرآنی و احادیث پی برده است؛ به همین دلیل با مطالعۀ دقیق قرآن، امثال و آیاتی که به نظر می‌رسید شاعر بر اساس الهام، اقتباس، تضمین، ترجمه، تفسیر، حل، تلمیح یا گونه‌های مختلف تأثیرپذیری در دیوانش، اشعاری را سروده است، همۀ آن ابیات را جمع‌آوری نموده و بر حسب موضوع طبقه‌بندی کرده است و بسیاری از آیات که در معنی و مفهوم مشترک، اما در قالب عبارات و الفاظ متنوع قرار داشت را به ترتیب سوره و آیه منظم نموده است.

در قسمت نتیجه، نوع اثرپذیری و شیوۀ کاربردی سنایی از آیات قرآن کریم را با ذکر نمونه‌هایی ذیل اثرپذیری (واژگانی، گزاره‌ای، گزارشی، الهامی، تلمیحی، تأویلی، تطبیقی، تصویری و چندسویه) بسامد، درصد و ترسیم جدول از آیات مد نظر قرار گرفته و اسامی پیامبران و شخصیت‌های قرآنی به ترتیب الفبایی ثبت شده است. گفتنی است در بسیاری از موارد به دلیل کثرت آیات مشابه و هم‌معنی یا در بخش اثرپذیری لغات و ترکیبات قرآنی، کلمات و مشتقات قرآنی در دیوان اشعار سنایی، به ذکر یک یا چند آیه بسنده نموده و با آوردن علامت اختصاری «ر.ک» به سایر آیات اشاره شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

شناخت صفات خداوند

آفرینش

تأثیرپذیری واژگانی و ترکیبی از آیات قرآنی

بازتاب امر و نهی آیات قرآنی در دیوان سنایی

ملامت و سرزنش

ارشاد و تنبه

سیمای منافقان

سیمای مؤمنان

حضرت آدم (ع)

حضرت ابراهیم (ع)

حضرت داود و سلیمان (ع)

حضرت عیسی (ع)

حضرت محمد (ص)

حضرت موسی (ع)

حضرت نوح (ع)

حضرت یوسف (ع)

ادریس، اصحاب کهف، ایوب، خضر، ذوالقرنین، صالح، هاروت و ماروت و یونس (ع)

نتیجه

بسامد اثرپذیری و جدول درصد بهره‌گیری از آیات