معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربردارندۀ 52 مقاله و گفتار تقدیمی به دکتراحمدعلی رجایی بخارایی و همچنین دربارۀ منش‌های ایشان از شاگردان وی و اساتید حوزه زبان و ادبیات فارسی است.

احمدعلی رجایی بخارایی (1295 ـ 1357 ش) محقق، نویسنده و شاعر بود. وى در مشهد به دنیا آمد، تحصیلات ابتدایى و متوسطه را در همان شهر به اتمام رساند. از دانشكدۀ كشاورزى كرج فارغ‏التحصیل شد و به استخدام دولت درآمد. به ایلام رفت، سپس به مشهد مراجعت كرد و از محضر ادیب نیشابورى كسب فیض كرد. بار دیگر به تهران آمد و تحصیلات عالى خود را ابتدا در رشتۀ حقوق تا مرحلۀ لیسانس و سپس در ادبیات فارسى تا اخذ درجۀ دكترا ادامه داد و به تدریس در دانشگاه تبریز پرداخت. در سال 1342 شمسی رییس دانشكدۀ ادبیات مشهد شد. بر اثر بیمارى سرطان درگذشت. او داراى آثار تحقیقى بسیار است از جمله: «فرهنگ اشعار حافظ»؛ «خلاصۀ شرح تعرف»؛ «پلى میان شعر هجایى و عروض فارسى»؛ «یادداشتى دربارۀ لهجه‏ى بخارایى»؛ تصحیح «رونق المجالس» و «بستان العارفین» و مقالات متعدد.

از میان نسل پیشین استادان دانشگاه فردوسی مشهد، نام دکتر احمدعلی رجائی بخارائی هر چند برای اهل تحقیق و آنها که پای در سنت‌های دانشگاهی دارند، زنده و آشنا است اما شاید برای دانشجویان امروز شناخت دوباره ایشان، از ضروریات باشد. رجائی سی و اندی سال عمر و اهتمام خود را برای تربیت شاگردانی صرف کرد که بسیاری از آنها خود بعدها چراغدار آموزش و پژوهش کشور شدند.

این کتاب، نامگانه‌ای است که برخلاف نظایر و اَشباه که به سال‌شماری خشک و خالی بسنده می‌کند، سعی داشته تا با درج خاطرات و یادهای دانشجویان و همکاران استاد رجائی به زوایای پنهان زندگی اداری و شغلی او بپردازد. بخش پایانی کتاب دربردارندۀ درس‌گفتارهای رجائی در یک نیمسال تحصیلی کامل است دربارۀ افکار و اندیشه‌های اقبال لاهوری که وی از جهات مختلف به او اظهار دلبستگی می‌کرد.

به تعبیر جویا جهانبخش استاد احمدعلی رجائی، مرد بزرگی است که از سلسله‌جنبانان تحقیق و انتشار ترجمه‌های قدیم متون مقدس در فراخنای زبان فارسی محسوب می‌شود و سررشته بسیاری از کوشش‌های ستودۀ سپسین در نشر و بررسی ترجمه‌های کهن قرآن کریم به دست اوست. 

شش بخش اصلی این کتاب که به پاس ارادت استاد به فردوسی، مصرعی از شاهنامه عنوان آنها شده است، به ترتیب مطالب زیر آمده است:

ـ ز تو نام باید که ماند بلند: شامل سال‌شمار زندگی، کتاب‌شناسی، خاطرات شاگردان و دوستان ایشان، شعرهای تقدیمی، نمونه‌ای از اشعار استاد و تصویرها.

ـ حکیما چو کس نیست گفتن چه سود: مشتمل بر هفت مقاله در زمینۀ ادبیات حماسی و شاهنامه‌شناسی.

ـ بپرسیم از مرد نیکو‌سخن: پنج مقاله با محوریت شخصیت‌های ادبی و ایران‌شناسان معاصر.

ـ گهرها یک اندر دگر ساخته: پنج مقاله با موضوع بررسی کتاب‌های چاپی یا نسخ خطی.

ـ چو دیدار یابی به شاخ سخن: هجده مقاله در حوزۀ پژوهش‌های ادبی.

آویزه: بحث در آثار و افکار اقبال لاهوری که نمونه‌ای از درس‌گفتارهای دکتر احمدعلی رجایی بخارائی در دورۀ لیسانس دانشکدۀ ادبیات در دهۀ چهل است.

فهرست مطالب کتاب:

دانش و آزادگی و ...

ز تو نام باید که ماند بلند

سال‌شمار زندگی و کتاب‌شناسی شادروان دکتر احمدعلی رجائی بخارائی

یاد آن دوست، با عیار انسانی/ احمد مهدوی دامغانی

دکتر رجائی در دانشگاه/ پرستو کریمی

کیست آن استاد گُنداُمند بی‌همتا؟/ اصغر ارشادسرابی

استاد من رجائی/ محمدجعفر یاحقی

در آن دو گوی سبز مورب/ سیروس سهامی

یادی از همکار فقید استاد دکتر احمدعلی رجائی بخارائی/ غلامعلی ناصح

یاد یاران یار را میمون بود/ سیدمحمد ترابی

یادهای ماندگار/ غلامرضا زرین‌چیان

خاطره‌هایی از فرهنگ‌نامۀ قرآنی/ محمدرضا مرتاض (نصیب‌پور)

یادنگارۀ اسطوره‌خوان سال‌های دور/ عباس جلالی

با دکتر رجائی / علی باقرزاده

کو آنکه ز پا ماند و تو دستش نگرفتی؟ / مهین ارشادسرابی

شعرهای تقدیمی/ محمد قهرمانی و علی سلطانی گردفرامرزی

شعر دکتر رجائی

تصویرها

حکیما چو کس نیست گفتن چه سود

نخستین فکرت پسین‌‌شمار/ فتح الله مجتبائی

بازشناسی یکی از القاب کهن ضحاک در نام ارنواز/ چنگیز مولائی

از داستان‌های شاهنامه تا داستان‌های شاهنامه‌شناسی/ محمود امیدسالار

فردوسی و شعوبیت/ سجاد آیدنلو

که من شهر علمم علیّم در است/ ابوالفضل خطیبی

روایتی دیگر از به آسمان رفتن کیخسرو/ آرش اکبری مفاخر

راوی فردوسی/ فرامرز آدینه کلات

حکمت‌های علوی و سروده‌های فردوسی/ سلمان ساکت

بپرسیدم از مرد نیکوسخن

یادی از هانری کربن/ مهدی محقق

امیل بنونیست: ایران‌شناس و زبان‌شناس والامقام/ محمدجعفر معین فر

ساقی‌نامه‌های راجی کرمانی در حملۀ حیدری/ علی سلطانی گردفرامرزی

فروزانفر در محضر ادیب نیشابوری/ یدالله جلالی پندری

خرد در تاریخ بیهقی/ مهدی سیدی

گهرها یک اندر دگر ساخته

بحثی در باب کتاب «پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی ...»/ علی‌اشرف صادقی

ابدال در فرهنگ اشعار حافظ و دایرة المعارف بزرگ اسلامی/ نصرالله پورجوادی

یادی از استاد رجایی و سخنی دربارۀ کتاب لهجۀ بخارایی/ محمدتقی راشدمحصل

دندان‌مزد استانبول/ مهدی نوریان

بدایعی از «بدایع الوقایع»/ ابراهیم قیصری

چو دیدار یابی یه شاخ سخن

دگرگونی رمزها در شعر فارسی/ محمدرضا شفیعی کدکنی

معمای گناه «با یک لنگه کفش راه رفتن» و .../ ژاله آموزگار

فرهنگ، زبان معیار و ادبیات فارسی/ تقی پورنامداریان

خاتون رشا/ عباس ماهیار

سر پیاله بپوشان/ محمود عابدی

اوزان شعر ایران باستان/ حسن رضایی باغ‌بیدی

«احمدا» گویی در ادبیات فارسی/ سیدعلی آل داوود

پسته در سروده‌های سیف فرغانی/ محمدحسن ابریشمی

جغرافیای شکل‌گیری اندیشه در جهان اسلام/ محمدرضا راشدمحصل

«ایشان» در سنت صوفیانه فرارود، آسیای مرکزی و چین/ محمدحسین ساکت

تأویلی دیگر از شعر «نشانی»/ سیدمهدی زرقانی

جلوۀ آسمانی سخن در پیرایش منش آدمی/ محمدمهدی ناصح

«باب برزویه در کلیله و دمنه» اثر پاول کراوس/ عبدالله رادمرد و اسماعیل علیپور

بازاندیشی در حوزۀ معنایی و کاربردی عنوان «استاد»/ محمدامین ناصح

گویش‌شناسی: پشتوانه‌ای ارزنده برای مطالعات ایران‌شناسی/ محمدامین ناصح و زهرا استادزاده

ترجمۀ مناجات خمسه‌عشر/ جویا جهانبخش

ارزش معیارالاشعار طوسی/ محسن ذاکر الحسینی

بررسی تکوینی نظریۀ افلاطون دربارۀ شعر و تقابل نگاه او با ارسطو در پدیدارشناسی شعر و هنر/ فرزاد قائمی

آویزه

بحث در آثار و افکار اقبال لاهوری (نمونه‌ای از درس‌گفتارهای دکتر رجایی)