معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این یادنامه، مجموعۀ گفتگوها، نوشته‌ها و مقالاتی درباره «شاهرخ مسکوب» و گوشه‌های گوناگون زندگی، اندیشه‌ها و آثار اوست.

در مقدمۀ به قلم علی دهباشی چنین آمده است: "«او بزرگتر از آثارش بود» این تعبیر را از دکتر داریوش شایگان دربارۀ شاهرخ مسکوب شنیدم. حلقۀ معاشران و دوستان مسکوب هر یک با تعبیری تحسین‌آمیز از خلقیات و ویژگی‌های اخلاقی و سلوک انسانی و عاطفی او یاد کرده‌اند که در مقالات کتابی که در دست دارید در باب آن به تفضیل خواهید خواند. افزون بر ویژگی‌های برجستۀ انسانی، ما با شاهرخ مسکوب متفکر، نظریه‌پرداز ادبی، شاهنامه و حافظ‌پژوه یگانه روبروییم. آنچه که مسکوب در بخشی از آثارش در مورد حافظ و شاهنامه نوشته است، حکایت از زندگی طولانی و عمیق او در «کوی دوست» دارد. مطالعات دقیق و موشکافانۀ او در حوزۀ ادبیات حماسی غرب و شاهنامۀ فردوسی منجر به خلق آثاری شد که در عرصۀ شناخت اسطوره‌های شاهنامه و پیشینۀ آن در باورهای دینی و ملی ما ایرانیان ماندگار خواهد ماند و هرگز رنگ کهنگی نخواهد گرفت و هر چه بگذرد ارزش‌های ناشناخته‌اش بیشتر نمایان خواهد شد. یکی دیگر از ویژگی‌های زندگی اجتماعی آن زنده‌یاد مسئلۀ روشنفکری اوست؛ این زمینۀ زندگیش مثل همۀ ابعاد دیگر شخصیتش متفاوت با دیگران و اقران اوست. می‌دانیم که با عضویت در حزب توده در دهۀ بیست وارد جریانات روشنفکری و سیاسی شد، پس از کوتادی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به زندان گرفتار آمد و تأملات  در زندان و بعد حوادث هولناک مجارستان و رفتار شوروی‌ها و ماجرای ملی شدن نفت و عکس‌العمل نادرست رفقایش منجر به جدایی و انزجار او از «اردوگاه» و استالینیسم شد. آنچه که مسکوب در نقد روشنفکری این دوره و خودش نوشته است از مهم‌ترین نقدهای دقیق سیاسی تاریخ معاصر ایران است. بخش دیگری از کارهای قلمی او که ناشناخته مانده، یادداشت‌های روزانۀ وی است. در جایی گفته یا نوشته‌ام که هر آینه مسکوب این یادداشت‌ها را به یکی از زبان‌های رایج این زمان نوشته بود، بدون تردید در کنار یادداشت‌های روزانۀ کافکا، کامو، یونسکو و .... قرار می‌گرفت. باید «روزها در راه» را بخوانید تا مدعای راقم این سطور را تأیید کنید".

شاهرخ مسكوب متولد ۱۳۰۴ خورشیدی در بابل. دوره ابتدائی را در مدرسه علمیه پشت مسجد سپه‌سالار تهران گذراند. از كلاس پنجم ابتدائی مطالعه رمان و آثار ادبی را شروع كرد. سپس در اصفهان تحصیل كرد و در سال ۱۳۲۴ به تهران بازگشت و در دانشكده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۲۷ از دانشگاه تهران لیسانس حقوق گرفت و به دبیری و فعالیت در احزاب چپ پرداخت. نخستین نوشته‌هایش را در سال ۱۳۲۶ با عنوان تفسیر اخبار خارجی در روزنامه قیام ایران به چاپ رساند. پس از كودتای ۲۸ مرداد در اوایل اسفند ۱۳۳۳ به زندان افتاد و به سختی شكنجه شد. در زندان دو چیز او را زنده نگه داشت، یكی مادرش و دیگری دوستش، مرتضی كیوان، كه در مهرماه همان سال تیرباران شده بود. شاهرخ مسكوب تا اردیبهشت ۱۳۳۶ در زندان بود. او از ۱۳۳۸ تا انقلاب اسلامی در سازمان برنامه و بودجه، سازمان جلب سیاحان، و دانشگاه آزاد ایران (معاونت آموزشی دانشگاه) كار كرد.

از سال ۱۳۳۶ به تحقیق در زمینه فرهنگ و ادبیات روی آورد و ترجمه‌هایی از آثار ادبی جهان از خود به یادگار گذاشت. یكی از آثار شاهرخ مسكوب كتاب دوجلدی «روزها در راه» و «سوگ مادر» است. پس از انقلاب شاهرخ مسكوب به خارج از كشور رفت و عمده این سال‌ها را در فرانسه گذرانید. او در سال ۱۳۸۴ در شهر پاریس درگذشت.

شهرت مسكوب تا حد زیادی وامدار پژوهش‌های او در شاهنامه است. كتاب ارمغان مور و مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار نوشته وی از جمله مهم‌ترین منابع در زمینه شاهنامه‌پژوهی به شمار می‌روند.

وی برخی از آثار مهم ادبیات مدرن و كلاسیک غرب را نیز به فارسی ترجمه كرده‌است؛ خوشه‌های خشم (جان اشتاین بک)، آنتیگون (سوفوكلس)، آندره بونار، ادیپ شهریار (سوفوكلس)، ادیپوس دركلنوس (سوفوكلس)، و غزل غزل‌های سلیمان از جمله ترجمه‌های شاهرخ مسكوب است.

فهرست مطالب کتاب:

* یادداشت

او بزرگ‌تر از آثارش بود/ علی دهباشی

* دربارۀ مسکوب:

یاد مسکوب/ ایرج افشار

مسکوب، اقلیم حضور بود/ داریوش شایگان

عشق داغی است که تا مرگ نیاید نرود/ حسن کامشاد

پنج تا یک دقیقه/ احمد مسکوب

در موج مواج خاطره‌های گذشته/ کامران فانی

عشقی که با خونش آمیخته بود/ جلال ستاری

سرگذشت فکری و آثار شاهرخ مسکوب از نظر خود او/ یوسف اسحاق‌پور

مسکوب منحصربه‌فرد بود/ گفتگو با دکتر علی بنوعزیزی

مسکوب، فراتر از کلاس‌های رایج  روشنفکری/ سیروس علی نژاد

در سوگ شاهرخ مسکوب/ علی دهباشی

شاهرخ مسکوب روشنفکر ایرانی در مهاجرت/ کریستین ژامبه

با شاهرخ مسکوب در خواب و بیداری/ ایرج پارسی نژاد

نمونۀ ناب و نادر روشنفکر ایرانی/ رامین جهانبگلو

شاهرخ مسکوب، شاهین بلندپرواز اندیشه و فرهنگ/ جلیل دوست‌خواه

حضوری دیگر برای آنکه رفت/ عبدالله کوثری

شاهرخ مسکوب و ما/ حورا یاوری

تصویر مچالۀ ما/ صدرالدین الهی

دریغا شاهرخ مسکوب/ مسعود بهنود

زادگاه زاینده در رؤیای مسافر کوچیده از وطن/ احمد کریمی حکاک

شاهرخ مسکوب رفت/ محمّد گُلبن

تماشای گذشت زمان/ ایرج هاشمی‌زاده

مسکوب، انسانی نمونه در زندگی و هنر/ مهدی تهرانی

در سوگ سیاوش/ گیتی شامبیاتی

روزها در راه/ محمدرحیم اخوت

روزها در راه و سفر در خواب/ محمدرحیم اخوت

تواضع و ادب/ رضا قاسمی

سلیمان سخن/ پرویز براتی

آب را می‌بینی که چه آسان می‌آید/ مهران انصاری

مسکوب به روایت مسکوب/ محمدحسین خسروپناه

در سوگ مسکوب/ فرخ امیرفریار

آهنگ‌هایی که مادرم به من آموخت/ علیرضا غلامی

سخن در جان مسکوب/ فرنگیس حبیبی

مسکوب در سوگ سیاوش/ احمد کاظمی موسوی

سوگ سیاووش/ محمد جلالی چیمه (م. سحر)

* گفتگو  

 درباره سیاست و فرهنگ/ گفتگوی پاکدامن و شاهرخ مسکوب و ....

گفته‌ها دربارۀ تاریخ، سیاست، مدرنیته، فرهنگ و وطن/ شاهرخ مسکوب

دربارۀ سیاست و فرهنگ/ گفتگوی علی دهباشی با شاهرخ مسکوب

گفتگو با شاهرخ مسکوب دربارۀ زمان در شاهنامه/ شاهرخ گلستان

* نقد کتاب‌های شاهرخ مسکوب                

شاهرخ مسکوب و «سیاست و اجتماع»/ حورا یاوری

شاهنامه و شاهرخ مسکوب/ حسام الدین نبوی نژاد

نقدی بر «مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار»/ مصطفی رحیمی

نگاهی به آثار مسکوب/ کوروش قنبری

جستاری در شاهنامه/ محبوبه مهاجر

غافل از اسطوره هزاران سیاوش این زمان/ سعید ابوالقاسمی

زیستن در زبان مادری/ فرهاد حیدری گوران

* شب شاهرخ مسکوب    

گزارش مراسم بزرگداشت زنده‌یاد شاهرخ مسکوب/ پروانه ستاری

کارنامه‌ای حالا دیگر تمام/ انوشیروان گنجی‌پور

گزارش مراسم یادبود شاهرخ مسکوب در پاریس

* نامه‌ها

بخشی از نامه به یک دوست

نامه‌ای دیگر از شاهرخ مسکوب

نامۀ دوست به شاهرخ/ نسیم خاکسار

نامه از دوستی تازه/ نعیم نبیلی

یادی از شاهرخ مسکوب/ ناصر زراعتی

چندنامه

نامه دوست آزرده خاطر

* از آثار مسکوب

یادگارهایی از شاهرخ مسکوب

الف) خاطرات

روزها در راه

خاطراتی از بزرگ علوی

ب) نوشته‌ها

مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار

قصۀ سهراب و نوشدارو

شاهنامه و تاریخ

زین آتش نهفته

ملاحظاتی دربارۀ شاهنامۀ فردوسی

درباره سیاست و فرهنگ

دربارۀ خیزاب‌ها

ای سرزمین من!

ج) ترجمه

سخنی دیگر در باب: «پسر ایران از مادرش بی‌اطلاع است»/ یوسف اسحاق‌پور/ شاهرخ مسکوب

تصاویر و اسنادی از نامه‌ها و دست‌نویس‌ها و آلبوم عکس شاهرخ مسکوب