معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حکیم نباتی از جمله شعرای ژرف‌اندیش، عارف و ادیب و توانای برخاسته از سرزمین آذربایجان در سال 1155 هـش در روستای اوشتوبین واقع در منطقۀ قاراداغ آذربایجان در ساحل جنوبی رودخانه ارس چشم به جهان گشود. پدرش میریحیی قراجه‌داغی از مردان خیر و نیکوسیر و قابل احترام منطقه بوده و به لحاظ وقار و رفتار حسنه و حرمتش او را «محترم» لقب داده بودند. نباتی در اشعار ترکی خود از تخلص‌های «مجنون» و «مجنون شاه» و «خان چوبانی» نیز کم و بیش به کار برده است.

اشعارش از نظر ادبی و علمی و فلسفی و عرفانی و اجتماعی به اندازه‌ای غنی و پرمعنی است که به جرئت می‌توان آنها را در ردیف اشعار سعدی و حافظ قرار داد. تضمین‌های ماهرانه وی از غزلیات حافظ به قدری استادانه سروده شده که تشخیص ابیات از همدیگر واقعا مشکل است.

قصاید نباتی در عالم شعر و ادب بی‌همتاست. قصیدۀ «عشق» را با تلفیق فلسفه و حکمت و عرفان و صنایع لفظی و معنوی آراسته و در 160 بیت همچون دانه‌های مروارید به رشته تحریر درآورده که از معدود گنجینه‌های شعر و ادب فارسی به شمار می‌آید. با بهره‌جویی از قالب شعر «گرایلی ترکی» قصیده «می مروَق» را چنان ماهرانه سروده که خواننده را به حیرت وا می‌دارد.

نباتی در تمام فنون و صنایع  گونه‌های شعر فارسی و عربی و ترکی مهارت خود را در اعلی درجه به اثبات رسانیده است. از قصیده و غزل گرفته تا مخمس و مسدس و ترجیع‌بند و بحر طویل شعر سروده و در هر کدام نیز توانایی و قدرت ادبی خود را در اوج مهارت به نمایش گذاشته است.

نباتی در اواخر عمر حیات خود به «اهر» رفته و در بقعۀ شیخ شهاب الدین اهری گوشه عزلت و ریاضت می‌گزیند. عاشقان علم و ادب دورش را می‌گیرند و از دریای مواج علم و ادبش بهره می‌جویند، سپس مجدداً راه زادگاه خویش در پیش می‌گیرد و به روستای اوشتوبین باز می‌گردد و سرانجام در سال 1226 شمسی در سن 71 سالگی چشم از جهان فرو بسته و در بالای کوهی مشرف به روستا به خاک سپرده شد.

در دیوان نباتی غزلیاتی وجود دارد که در بیشتر آنها به گونه‌ای به منقبت حضرت علی (ع) گریز می‌زند. در قصیده‌ای با مطلع:

بیا ساقی از مِی دماغی بکن تر                                 که بی مِی ندیدم من از عمر خود بر

چنین گریزی دارد:

بیا در گلستان چو مرغ خوش الحان                            بکش ناله از جان، بخوان نعت حیدر:

امام مکرّم، امیر معظّم                                            مه هر دو عالم، شه هفت کشور

امیر مظفر، شجاع دلاور                                          که بگرفت چون نر سر از عمر و عنتر

علی، شاه دانا، علی، سرو بالا                                   علی درّ یکتا، علی تاج قیصر

علی شیر یزدان، علی بحر عرفان                              علی نور قرآن، علی پیر و رهبر

علی شاه خاور، علی ماه انور                                                علی کان گوهر، علی مهر افسر

علی بحر حکمت، علی تاج قدرت                              علی شأن و عزت، علی باب شبّر

علی شهسواری، علی تاجداری                                 علی شهریاری، علی شاه قنبر

علی ذوالجلالی، علی باکمالی                                  علی خوش‌جمالی، علی کان زیور

علی با سخاوت، علی با کرامت                                 علی با شجاعت، علی شیر داور

علی نور سبحان، علی شمع ایمان                             علی لطف و احسان، علی یار و یاور

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بحر طویل

تک‌بیت‌ها

دوبیتی‌ها

رباعی‌ها

غزلیات

قصیده‌ها

ماده تاریخ

مخمس‌ها