خلع النعلین و اقتباس النور من موضع القدمین
خلاصه
ابن قسی در خلع نعلین، ضمن تکیه بر آیات قرآنی و احادیث نبوی، عقاید خود را از آنها استخراج و آنها را به صورت معانی فلسفی و صوفیانه بیان میکند.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
صوفی شهید مغربی، شیخ احمد بن حسین ابوالقاسم بن قسّی اندلسی رومیتبار و از شِلب اندلس میباشد. ابن خطیب او را از مشایخ بزرگ صوفیه نامیده است. ابن ابار نیز میگوید: «ابن قسی که در آغاز منصب اشراف داشت و به امور خزانهداری و مالیات اشتغال داشت، به طریقت صوفیه گام نهاد و همۀ داراییاش را فروخت و اموالش را به عنوان صدقه بخشید آنگاه به سیر و سفر پرداخت. سپس در زمرۀ مشایخ جای گرفت».
شابد بتوان زندگی او را با زندگی و حالات دگرگونی اشخاصی چون ابراهیم ادهم، رابعه عدویه و حتی فضیل بن عیاض و شقیق بلخی و ابوحامد غزالی تشبیه نمود. وی از فقها و علمای عصر خود که از راه علم و فقه ثروتاندوزی میکردند به شدت انتقاد کرد. آنها را فقیهان بیفقه و دنیایی و سنگدل و کور نامید. ابن خلدون در مقدمۀ خود مینویسد: «ابن قسی شیخ متصوفه و صاحب کتاب خلع النعلین فی التصوف، اندلس را به دعوت به حق شورانید و اصحاب وی را مرابطان مینامیدند».
مدتی به عزلتنشینی روی آورد و سرگرم مطالعۀ اثار ابوحامد غزالی شد. در المریه با قطب صوفیه ابوالعباس احمد بن محمد صنهاجی اندلسی معروف به ابن العریف دیدار کرد و نزد او درس خواند.
ابن قسی از شاگردان و امامان صوفیه و سرسلسلۀ مریدین بود و پیروان بسیاری داشت. ابن الخطیب نقل میکند که ابن قسی دستور داد این جمله را بر سکهها ضرب کنند: «الله ربنا و محمد نبینا و المهدی امامنا». اگرچه ابن قسی پیروان بسیاری داشت؛ اما تعداد دشمنانش بیشتر بود. دشمنان ابن قسی میان پیروانش نیز نفوذ کردند همین امر سبب شد وی در سال 546 هجری توسط یورشکنندگان به فرماندهی یکی از پیروانش به نام المنذز اعمی دوست و همپیمان پیشین او به قتل رسید. گویند سرش را بر همان نیزهای که آلفونسو هنریکیز ـ پادشاه پرتغال ـ به عنوان هدیه برایش فرستاده بود، نصب کردند.
ابن قسی نه تنها مردی اندیشمند و متفکری عارف مسلک و زاهد بود، شعر نیز نیکو میگفت. مهمترین اثر وی کتاب خلع نعلین است. ابن عربی کتاب خلع النعلین ابن قسی را در سال 590 هجری یعنی در دوران جوانی در تونس خواند و شرحی بر کتاب مزبور نوشت. البته نسخه خطی شرح ابن عربی ناقص است؛ اما برای فهم خلع نعلین کمک شایانی میکند. ابن عربی در فصوص و فتوحات از ابن قسی نقل میکند: «هر اسم الهی به همه اسمای الهی تسمیه یافته و بدان موصوف میشود, زیرا هر اسمی هم بر ذات دلالت دارد و هم بر معنایی که برای آن در نظر گرفته شده و آن معنا را میطلبد. پس از حیث دلالتش بر ذات همۀ اسماء را داراست و از حیث دلالتش بر معنایی که منحصر به آن است از اسمای دیگر مثل ربّ و خالق و مصور و غیر آنها جدا میشود. لذا اسم از حیث ذات همان مسما است و از حیث معنایی که به خصوص تنها برای آن در نظر گرفته شده, جدای مسما است».
ابن عربی پسر ابن قسی را از نزدیک دیده و به نقل از پدرش روایت شنید. ابن عربی کتاب خلع نعلین را با دستخط ابن قسی قرائت نمود و تحت تأثیر اندیشه ابن قسی قرار گرفت. تواتر مناسبات کنایات و تلمیحات به کار رفته در آثار ابن عربی در باب آرای دینی و تعالیم مذهبی، نشان میدهد مقادیر بسیاری از متون و جملات وی را وام گرفته است.
واژۀ نعلین نزد ابن عربی مظهر دنیا و آخرت است و خلع آن نیز به معنای یافتن مرتبۀ محو و فنا پس از کندن تعلقات جسمانی و روحانی است. خلع نعلین نه تنها از دید ابن عربی، بلکه حتی به باور بسیاری از عرفا اشارهای ظریف به دوری گزیدن از تعلقات دنیوی است. تجلی و وحدت وجود در یک سیر نزولی در اندیشۀ ابن قسی تجلی خداوند واحد در روحانیت نخستین یعنی حقیقت محمدی، روح القدس تا آدم زمینی است. حقیقت محمدی از تجلیات نام الحی در سایر موجودات است. قلم اعلی همان عقل است. جبرئیل در فلک آسمان، پرتوافکن حیات درون، روحانیت نخستین و سرّ ربانی در خلقت آدم میباشد.
ابوالعلاء عفیفی در شرح فصوص الحکم ابن عربی میگوید: «ابن قسی در خلع نعلین، ضمن تکیه بر آیات قرآنی و احادیث نبوی، عقاید خود را از آنها استخراج و آنها را به صورت معانی فلسفی و صوفیانه بیان میکند. چنین استخراجی نزد عرفا نوعی اشراق و الهام تلقی میشود».
استناد ابن قسی به واژۀ تجلی، بیانگر ارتباط میان خالق و جهان هستی است. این پیوند به خودی خود نوعی تجلی است. جهان غیب و شهادت نزد او تجلیات اسماء و صفات و افعال الهی است. گاه برای بیان یک موضوع به اطناب میپردازد و گاه شتابناک رد میشود و سکوت میکند! اگرچه گفته شده ابن قسی شعر هم میسروده است؛ اما هیچ شعری در این کتاب نیاورده است. این درست بر خلاف روش ابن عربی است؛ چراکه ابن عربی در جایجای آثارش از اشعار خود استفاده میکند.
برخی باورمندند این کتاب یک اثر کاملاً عقلی نیست؛ اگرچه خود ابن قسی کتاب خود را نوعی گشایش خبری و کشفی نظری و موهبت رمزی میداند؛ اما به سختی میتوان این اثر را کاملاً فلسفۀ اشراقی نامید. اگر هم آن را ذوقی برداشت کنیم، چنین ذوقی جنبهای شخصی دارد و نمایانگر روشی صوفیانه نیست. بنابراین میتوان گفت این کتاب گاه به آرای فلسفی گرایش پیدا میکند.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار مترجم
خلع نعلین: ترجمه
مقدمه
شرح نخست: بخش اول از صحیفۀ سوم محمدیات
صحیفۀ نخست: ملکوتیات
کتاب دوم: فردوسیات
کتاب سوم: محمدیات
کتاب چهارم: رحمانیات
خاتمه
خلع النعلین
فهارس
پربازدید ها بیشتر ...
مطالعات ادبی هرمنوتیک متنشناختی
مهیار علویمقدمتأویل و رویکرد هرمنوتیکی، باعث افزایش بهرهگیری هر چه بیشتر خواننده از ارزشهای شناختهنشدۀ متن میش
پابرهنه در برادوی: زندگی و آثار نیل سایمون
مجید مصطفوینیل سایمون (1927 ـ 2018) یکی از پرکارترین، موفقترین و محبوبترین نمایشنامهنویسان جهان و یکی از بهت
منابع مشابه بیشتر ...
از واردات و تقدیسات سهروردی تا سمینادهای آذرکیوان
ملیحه کرباسیاننیایشهایی در این کتاب از سه کتاب دو نویسندۀ ایرانی گردآوری شده است که هر دو پس از مهاجرت و در غربت
دیگری: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت روز جهانی فلسفه سال 1400
گروهی از نویسندگان به گردآوری و ویرایش: رضا کوهکنفلسفه و فلسفیدن امری است جهانی. و روز جهانیِ فلسفه فرصتی است برای اندیشیدن به این دستآورد بشری و ار
نظری یافت نشد.