معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پرسش محوری این کتاب نسبت تاریخ کرد با فولکلور کردی و سنت‌های شفاهی کردستان است. این نکته روشن است که فرهنگ کتابت در جامعۀ کردی بسیار دیرهنگام آغاز شد و آن گروه از نویسندگان کردتبار که دست به قلم می‌بردند، به زبان‌های عربی و فارسی می‌نوشتند و دغدغۀ ثبت تاریخ زادگاهشان را نداشتند. تقریباً تا پیش از شرفنامه کتابی دربارۀ تاریخ کردستان نوشته نشده و به همین سبب نمی‌توان تصویر روشنی از تاریخ و فرهنگ مردمان کرد ارائه داد.

آنچه در این کتاب ارائه می‌شود راهکارها و شیوه‌نامه‌هایی است که به کمک آنها می‌توان فرهنگ شفاهی کرد را به شکلی موسع جمع‌آوری کرد. افزون بر آن در فصل‌های مختلف کتاب، نشان داده شده که چگونه می‌توان به کمک بیت‌ها یا بالوره‌ها و ... به بازسازی تاریخ کرد پرداخت. همچنین بیشتر نوشته‌های این کتاب نزدیکی فرهنگی مردم کرد را با تاریخ و تمدن آریایی و ایرانی نشان می‌دهند.

در فصل اول پرسش محوری این است که تاریخ‌نگاری کردی چیست؟ این پرسش هم‌زمان به وجوه آنتولوژیک (هستی‌شناسانه)، اپیستمولوژیک (معرفت‌شناسانه) و متدولوژیک (روش‌شناسانه) تاریخ‌نگاری کردی می‌پردازد.

برای تکمیل و غنای تاریخ فرهنگ کرد و جمع‌آوری اطلاعات لازم برای موضوعاتی که هیچ‌گونه نوشته و منبع مکتوبی دربارۀ آنها وجود ندارد یا در صورت وجود ناقص است، جمع‌آوری سنت‌های شفاهی از اهمیت زیادی برخوردار است که در فصل دوم عناوینی که به این هدف کمک می‌کنند، آورده شده‌اند.

یکی از بهترین راه‌ها برای شناخت تاریخ و فرهنگ مردمان باستانی، شناخت زبان آنان و واژگانی است که به آنها تکلم می‌کنند. مردمان کرد یکی از کهن‌ترین اقوام ساکن در خاورمیانه، بین‌النهرین و ایران غربی هستند. مردمان کردزبان هرچند در آغاز به سبب سکونت‌گاه‌ها و شرایط متفاوت لهجه‌های متفاوتی داشتند؛ ولی بی هیچ مشکلی زبان یکدیگر را می‌فهمیدند؛ اما به مرور به سبب دو عامل گویش‌های متفاوتی یافتند و متأسفانه جدایی‌های بعدی سبب شد امروزه تفاوت‌های گویش‌های مختلف این مردمان به حدی است که در مراحل اولیه آشنایی یکدیگر را درک نمی‌کنند و گاه نیاز به مترجم دارند. در فصل سوم با استفاده از 13 عنوان، هزاران لغت و اصطلاح جمع‌آوری می‌شود که مردم در زندگی روزمره به کار برده‌اند. در این طرح افزون بر جمع‌آوری لغات و اصطلاحات مرتبط، لازم است فولکلور موجود دربارۀ آنها نیز جمع‌آوری شود.

برای بازسازی تاریخ کرد، نخستین راه شناخت جامعۀ کردی با محوریت روستا، قبیله (ایل) و شهر است. باید در هر ناحیه کردستان بر اساس طرحی که در فصل سوم ارائه شد، روایات شفاهی مربوط با این سه واحد زندگانی را جمع‌آوری کرد و در کنار روایات مکتوب قرار داد. در فصل چهارم در سه بخش به ترتیب یک روستا در کردستان ایران، یک ایل در کردستان ترکیه که برخی شاخه‌هایش در چند سال پیش به ایران تبعید شده و یک شهر و ناحیه (مشترک بین کردستان سوریه و عراق) بررسی خواهند شد. هدف نویسنده این است که با این کار الگویی برای بازسازی تاریخ کرد از طریق جمع‌آوری فولکلور و آثار موجود در زمینۀ جامعۀ کردی ارائه دهد.

ادبیات شفاهی کرد مهم‌ترین و محوری‌ترین مرجع برای بازسازی تاریخ باستانی و کهن مناطق کردنشین است. این ادبیات چه به شکل نظم و چه به شکل نثر آینۀ تمام‌نمای فرهنگ، تمدن، تاریخ، اعتقادات، باورها، جهان‌بینی و سایر امور زندگی مردمان کرد در گذشته است. در فصل پنجم به ادبیات منظوم و منثور کردی پرداخته شده است. در این فصل ابتدا به بیت‌های کردی پرداخته شده که از مهم‌ترین و خالص‌ترین عناصر تاریخ شفاهی و ادبیات عامیانۀ کردها و بهترین وسیله برای نشان دادن ذوق شاعرانه کردی می‌باشند. در ادامه نیز ترانه‌های کردی، شاهنامه‌های کردی، مم و زین، بالوره و قصه‌های عامیانه کردی پرداخته شده است.

در فصل ششم به آیین‌های سنتی و بومی اشاره شده است؛ در این فصل آیین «بوکه بارانه» که برای طلب باران در همۀ مناطق کردنشین برگزار می‌شود، بررسی شده است.

در فصل هفتم زیارتگاه پیر شالیار و مراسم‌های مرتبط با آن در روستای هورمان تخت (شهر هورامان) از توابع شهرستان سروآباد در کردستان بررسی شده است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگی کردها پیش از اسلام، وجود جشن‌های گوناگون در همۀ ماه‌ها و فصل‌های سال بوده است. کردهای باستان ده‌ها جشن را به مناسبت‌های مختلف برگزار می‌کردند و به زندگی خود شادی و شور می‌بخشیدند. با وجود از بین رفتن بسیاری از این جشن‌ها در نقاط مختلف ایران، هنوز در مناطق کردنشین، جشن‌های باستانی این سرزمین باقی مانده و توسط روستاییان و ایلات عشایر کرد برگزار می‌شوند. مهم‌ترین جشن و نقطۀ آغاز جشن‌های فصلی در کردستان بدون شک جشن بهار کردی است که در ابتدای فصل بهار این نواحی (بسته به آب و هوا تا اردیبهشت) برگزار می‌شود. در فصل هشتم به بررسی این جشن در استان‌های کرمانشاه و ایلام پرداخته شده است.

هر جامعه‌ای دارای آداب و رسوم خاص خویش است که ریشه در تاریخ و فرهنگ آن جامعه دارد. بی‌شک جمع‌آوری این آداب و رسوم مباحث تازه‌ای را به تاریخ کرد و پیوندهای آن با ملل مجاور خواهد افزود. یکی از نخستین کتاب‌هایی که در حوزۀ رسوم و آداب کردی نوشته شده است، کتاب آداب و رسوم کردان است. در فصل نهم به این کتاب پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: تاریخ‌نگاری کردی

فصل دوم: روایات شفاهی و مطالعات محلی و میدانی

فصل سوم: شرحی فولکوریک بر لغات و اصطلاحات کردی

فصل چهارم: جامعۀ کردی

فصل پنجم: ادبیات شفاهی کرد

فصل ششم: آیین‌های سنتی و بومی

فصل هفتم: زیارتگاه‌ها و اماکن مقدس

فصل هشتم: جشن‌های فصلی مناطق کردنشین

فصل نهم: آداب و رسوم