معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتاب کشف الاسرار و مکاشفات الانوار در زمرۀ آثار شگفت عارفان مسلمان ایرانی در دوران طولانی آفرینش‌های ادبی و هنری ایشان است. این کتاب نگاشتۀ «روزبهان بقلی شیرازی» (ف، 606 هجری) از عارفان سدۀ ششم هجری و یکی از برجسته‌ترین آثار در حوزۀ بیان شهودی معارف الهی و همچنین زندگی‌نامۀ خودنوشت اوست. این کتاب را می‌توان در زمرۀ رؤیانوشت‌ها به شمار آورد که در ادبیات اسلامی از متون انگشت‌شماری است که باقی مانده است. این کتاب دربردارندۀ تجربه‌های عرفانی روزبهان است که در طی مشاهداتی با اولیاء و پیامبران الهی دیدار می‌کند. مطابق گزارش وی، او حتی می‌تواند خداوند را در صورت‌های مختلف مشاهده کند!

کشف الاسرار گزارش‌های وجدآمیز، شاعرانه و باشکوه از واقعه‌ها و رؤیت‌هایی است که روزبهان در مدت چهل سال آنها را تجربه کرده است. کتاب مجموعه‌ای پراکنده از مشاهدات روزبهان است که خط سیر مشخص و روشنی در آن دیده نمی‌شود؛ اما هر یک از بخش‌های آن به طور مستقل، بیانگر رؤیاهای شبانه و حوادث شگفتی است که بر وی رفته است.

روزبهان این کتاب را در 55 سالگی در پاسخ سائلی که از محبین و صادقین طریق الهی است، نوشته است. وی در مقدمۀ کتاب می‌نویسد که از او خواسته شده تا بعضی از وقایع مکاشفات و اسرار مشاهدات خود را برای آن خواننده بنویسد. روزبهان اظهار می‌کند که این کاری بس دشوار است که بخواهد از مقاماتی حکایت کند که اهل علوم ظاهر آن را درنمی‌یابند؛ بنابراین مورد ملامت و سرزنش قرار خواهد گرفت و در دریای بلا و بدبختی خواهد افتاد. در ضمن از گمراهی امت محمد (ص) هم می‌هراسد که مبادا این سخنان، آنان را به انکار و هلاکت بیفکند.

روزبهان در این کتاب بارها اقرار می‌کند که مورد خطاب و توجه خداوند تعالی قرار گرفته و با وی گفتگو کرده است. از دیدار با مشایخ صوفیه، بزرگان دین، بعضی اولیاء و انبیاء، همچون ابوبکر، عمر، عثمان، علی (ع)، خضر (ع)، موسی (ع) و عیسی (ع) سخن می‌گوید. او بارها رسول الله (ص) را دیده است و مکرر از چگونگی دیدارهای خود با خدا حکایت می‌کند؛ از این‌رو به نظر می‌رسد اگر بتوانیم برای زندگی‌نامه‌های خودنوشت انواعی قائل شویم، کشف الاسرار در زمرۀ رؤیانوشت‌ها قرار می‌گیرد. در این اثر روزبهان اشاره‌های کوتاهی به زندگی شخصی و خانوادگی و همچنین تحصیلات و استادانش دارد. او در این کتاب به توصیف دیدارها و وقایع روحانی‌ای می‌پردازد که در طی سال‌ها آنها را تجربه کرده است. در واقع می‌توان کشف الاسرار را مجموعه‌ای شگفت از تجربه‌های عرفانی یکی از عارفان مسلمان به شمار آورد.

ویلیام جیمز (1842 ـ 1910) فیلسوف، روان‌شناس و دین‌پژوه آمریکایی در پژوهش برجسته‌اش با عنوان «تنوع تجربۀ دینی» که از آثار برجسته دربارۀ ویژگی‌های تجربۀ عرفانی است، به چهار مشخصۀ اصلی تجربۀ عرفانی اشاره می‌کند که پیش از وی، توسط فیلسوفان . عارفان دیگر به صورت پراکنده به آنها توجه شده است. وی توصیف‌ناپذیری، کیفیت‌معرفتی، زودگذری و حالت انفعالی را وجه مشخص تجربۀ عارفانه می‌داند. تمامی این ویژگی‌ها را می‌توان در کشف الاسرار روزبهان مشاهده کرد.

روزبهان ابومحمد بن ابی نصر البقلی الفسوی یکی از برجسته‌ترین عارفان قرن ششم هجری ایران بود. امروزه وی بیش از هر چیز با کتاب «عبهر العاشقین» و «شرح شطحیات» شناخته می‌شود. او همچنین در آثار دیگر خود به موضوعات مختلفی چون تفسیر قرآن، حدیث و فقه پرداخته است.

روزبهان در نوشته‌های خود وصف دقیقی از واقعیت‌های غیبی ارائه می‌دهد. تصویر درخشانی از امور عالم نادیدنی به بهترین شکل در شرح حال وی کتاب کشف الاسرار ارائه شده است؛ اثری که وی نگارشش را در 55 سالگی آغاز کرد. در این اثر روزهان با توجه به مکاشفات روزانه‌اش از تجلی جمال و جلال خداوند و دیگر اسرار، به شرح حالات خود می‌پردازد. او از این طریق مکاشفات توضیح می‌دهد که چگونه عوالم شهود و غیب با هم مرتبط‌اند، این کشفیات را هم در بیداری و هم در خواب مشاهده کرده است.

این تصحیح از کشف الاسرار، با توجه به دو نسخۀ کامل از زندگی‌نامۀ خودنوشت وی است: یکی از نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مشهد به تاریخ 1064 هجری و به شماره 931، به خط نسخ 23 سطری که در زمرۀ کتب خطی حکمت قرار دارد. واقف آن میرزا رضا خان نایینی و تاریخ وقف 1311 است. تعداد برگه‌های آن 51 است. دیگر نسخۀ چاپی خانم «فیروزه پایان متین» که به همراه «مایکل فیشن بن» این کتاب را بر اساس نسخۀ «ماسینیون» تصحیح کرده و به همت انتشارات بریل منتشر کرده است.