معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در رفتارشناسی زنان مازندرانی، مطالعۀ افسانه‌ها، ترانه‌ها، ضرب‌‌المثل‌ها و دیگرگونه‌های ادبیات عامه می‌تواند نقشی اساسی داشته باشد. در این کتاب با بررسی همه‌جانبه در ادبیات و فرهنگ عامه مازندران نقش زنان این خطه در انتقال میراث معنوی نیاکان نشان داده شده است.

مازندران بنا بر موقعیت خاص تاریخی و جغرافیایی از پیشینۀ غنی فرهنگی برخوردار و رد پای اسطوره در بسیاری از افسانه‌های این مردم چشمگیر است. ضرب‌المثل‌های مازندرانی کارکردی فرابومی دارد و معادل آنها در ادبیات کلاسیک ایران و در آثار گرانسنگ بزرگانی چون مولانا و سعدی فراوان نمایان است. در اسطوره‌ها و تمدن‌های مختلف زن به عنوان یک انسان در کنار مرد، مظهر باروری، تکامل و تکوین بوده است: «در باورها و اعتقادهای ملت‌های مختلف، از نظر آفرینش انسان، زن و مرد در کنار یکدیگر قرار دارند. بر همین مبنا آدم و حوا، مشی و مشیانه، دموزی و اینانا و ... را در کنار یکدیگر می‌بینیم».

زن در فرهنگ مردم مازندران همانند سایر اقوام ایرانی، مظهر مهربانی، عطوفت و انسانیت است. افزون بر آن زن مازندرانی به ویژه در روستاها، مزارع و کشتزارها، همراه ثابت‌قدم همسرش است و همسرداری و تربیت و پرورش فرزندان بخشی از وظایف او به شمار می‌آید. زن در افسانه مازندران مهربان، منطقی، وفادار و سخت‌کوش جلوه می‌کند. مکر و حیله که در افسانه‌های ملل به عنوان ویژگی زنان برشمرده شده است، در افسانه‌های مازندران بسیار کم‌رنگ است. تنها در جایگاه نامادری در افسانه‌ها، نماد مکر و فریب است (افسانه‌های سه خواهر، گل‌نار، اسب دریایی و ملک ابراهیم). در افسانه‌هایی با موضوع شهسواری، زنان نیز گاهی لباس مردانه می‌پوشند و به کارهای قهرمانی دست می‌زنند (افسانۀ بچه خراسانی). بعضی از افسانه‌ها نیز بسیار قدیمی هستند، اما در گذر از سده‌ها و هزاره‌ها، با عناصر جدید آمیختگی پیدا کرده‌اند (افسانۀ گیس زرین و کاکل زرین).

زن در بیشتر ترانه‌های مازندران حضور دارد. از آنجایی که معیشت مردم مازندران بر کشاورزی بنا شده بود، کار در طبیعت زیبا و سرسبز مازندران سبب آفرینش ترانه‌های دلنشینی از سوی زنان و مردان مازندرانی شده که امروزه به «کارآوا» معروف است. در سروده‌های عاطفی و عاشقانه، زن جایگاه نخست را دارد. در اجرای شعرهای آیینی مثل واوارون (نیایش قطع باران) نیز زنان صحنه‌گردان اصلی هستند و لالایی و نواجش نیز ترانه‌های خاصی هستند که خالق آن زن است.

ضرب‌المثل‌های مازندران حکیمانه و پندآموز است و زن در آنها جایگاه ویژه‌ای دارد. در هیچ‌یک از ضرب‌المثل‌های مربوط به زن، واژۀ مستهجن و غیراخلاقی به کار نرفته و بلکه زن مازندرانی در ضرب‌المثل، جامعه و هم‌جنسان حتی خودش را به نقد می‌کشد. او همچون آینه‌ای شفاف عیب‌ها را برمی‌شمرد و به اطرافیان خود درس می‌دهد. بیشترین ضرب‌المثل‌های زنانۀ مازندران اختصاص به تازه‌عروس‌ها دارد؛ مانند امسال عاروس خور ر ونه سال دیگر بئیتن: در مورد خصوصیات عروس امسال، سال دیگر باید پرسید؛ یعنی عروس امسال را باید سال دیگر شناخت.

فهرست مطالب کتاب:

 فصل اول: پیشینه‌ گردآوری ادبیات شفاهی، جایگاه زن در آغاز شکل‌‌گیری تمدن بشر و ویژگی‌های فرهنگ عامه مازندران.
فصل دوم: جایگاه افسانه‌‌ در فرهنگ مردم، ویژگی‌های افسانه‌های مازندران و زن در افسانه‌های مردم مازندران.     فصل سوم: جایگاه ترانه در فرهنگ مردم، زن در ترانه‌های مازندران و انواع سروده‌های مازندران.

فصل چهارم: جایگاه ضرب‌المثل در فرهنگ مردم، ویژگی ضرب‌المثل‌های مازندران و زن در ضرب‌المثل‌های مازندرانی.

فصل پنجم: بررسی نقش و جایگاه زن در فرهنگ عامه مازندران، مادرشوهر در فرهنگ مردم مازندران، مراتب اجتماعی زنان در ترانه‌های مازندرانی و .... .