معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب بازچاپ و تحقیقی بر اولین کتاب چاپ شده در ایران به شیوه چاپ سربی است. افزون بر این سند تاریخی بسیار مهمی است که ارزش مطالعه دقیق در دو وجه تاریخ فرهنگی و سیاسی را دارد. همچنین فراتر از سندبودن، این اثر نکات دیگری را نیز یادآور می‌شود؛ در واقع برای فهم و درکی کامل از تأثیر ابداع چاپ در ایران، در برهه‌ای از قرن نوزدهم، به مطالعات بیشتری نیاز است.

رساله جهادیه به عنوان نخستین کتاب چاپ سربی ایران، در شهر تبریز توسط میرزا زین‌العابدین تبریزی به سال 1233 قمری چاپ شده است. آن‌گونه که از فهرست‌ها و پژوهش‌های منتشره برمی‌آید، نخستین کتاب چاپی ایران مربوط به اثری با نام رسالۀ جهادیه است که توسّط میرزا عیسی قائم مقام فراهانی نگاشته شده و به سال 1233 ق در تبریز منتشر شده است.

با گذشت دویست سال از ظهور صنعت چاپ فارسی در ایران، این صنعت راه طولانی در تکامل و رسیدن به شکل و شمایل کنونی آن طی کرده و در این مسیر، بزرگان بسیاری همت و تلاش را سرلوحه خود قرار داده و با نگاهی علمی و دقیق به این صنعت در صدد رشد آن بوده‌اند.

زمانی که ایران درگیر جنگ با روس‌‌ها بود، عباس میرزای ولی‌عهد کمر همت بست تا به هر طریق که شده این صنعت را در ایران برپا نماید و گسترش دهد و طی چند دهه جنگ و رفت و آمدهای سیاسی و مذاکره با روس‌ها همواره در صدد انتقال این صنعت به ایران بود تا آنکه توانست اولین دستگاه چاپ را از امپراتوری روس به تبریز بیاورد و با جسارت تمام اولین کتابی را که با همین دستگاه چاپ و انتشار داد رساله‌ای بود که علیه روس‌ها حکم به جهاد می‌داد. این کتاب همان رساله جهادیه است که به سال 1233 ق در ایران به همت عباس میرزا چاپ و انتشار یافت.

این کتاب 84 صفحه‌ای، بر روی کاغذ نخودی رنگ ضخیم به چاپ رسیده و جلد آن از نوع تیماج مشکی ضربی است. هر صفحه آن از 13 سطر تشکیل شده اما در صفحه 68، ‌تعداد این سطور به 14 سطر تغییر می‌یابد.

کتاب با مرکب مشکی چاپ شده و عاری از هرگونه آرایه و تصویر است. فقط در بعضی صفحات نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا، به رنگ طلایی خوشنویسی شده است. نکته دیگر اینکه هرچند زبان متن کتاب فارسی است، عباراتی به زبان عربی مانند آیات و احادیث نیز به متن وارد شده است که گویی بعدها به منظور درست‌خوانی، با رنگ مشکی و در معدود صفحاتی به رنگ سرخ، بر روی این عبارات زیر و زبر گذاشته شده است. به بیان دیگر در این کتاب هیچ‌گونه علایم هجایی یا اعراب‌گذاری چاپی دیده نمی‌شود.

فهرست مطالب کتاب: دیباچه‌ای بر رسالۀ جهادیه / اولریش مارزلف

شروعی برای چاپ فارسی در ایران/ مجید غلامی جلیسه

رسالۀ جهادیه، آغازی برای طراحی حروف چاپی در ایران/ محمدجواد احمدی‌نیا

رسالۀ جهادیه

چکیده انگلیسی