نامه نامی: خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، وامق و عذرا، درج گهر
خلاصه
نامه نامی یکی از دهها نظیره بر آثار نظامی و از جمله آثار ادبی در سنت منظومهسرایی عاشقانه است. از پنج مثنوی نامی جز یوسف و زلیخا که یافته نشده، در این کتاب مصححان چهار منظومۀ خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، وامق و عذرا و درج گهر را در 10871 بیت تصحیح، مقابله و شرح نمودهاند.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
نامه نامی یکی از دهها نظیره بر آثار نظامی و از جمله آثار ادبی در سنت منظومهسرایی عاشقانه است. از پنج مثنوی نامی جز یوسف و زلیخا که یافته نشده، در این کتاب مصححان چهار منظومۀ خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، وامق و عذرا و درج گهر را در 10871 بیت تصحیح، مقابله و شرح نمودهاند.
میرزامحمدصادق نامی فرزند میرزاباقر و نوۀ میرزا محمدرضا حکیمباشی و برادرزادۀ میرزا عبدالباقی طبیب است. از تاریخ تولد وی در کتب تذکره اثری یافت نشده است؛ اما تاریخ وفات وی را تمامی کتب زندگینامه و نیز شاگرد وی میرزاعبدالکریم بن علیرضا الشریف سال 1204 دانستهاند. در دوران سلطنت نادرشاه از دست ساقی اجل شربت مرگ نوشید و طبع لطیفش در پردۀ خاک مدفون گردید.
وی در دورۀ زندیه و افشاریه، کریم خان زند، لطفعلی خان زند و نادرشاه افشار میزیسته است. از اشعارش در مثنوی خسرو و شیرین معلوم میشود گذارش از اصفهان به شیراز میافتد و در بر شخصی به نام «حاجی آقاسی» جای میگیرد که او را هنرور و دانشمند، نکورأی و ثروتمند آن دوره مینامد و به قرب لطف او مأوا مییابد. حاجی آقاسی چون به بحر ژرف طبع نامی نظر میکند، طبع و بحرش را عالی و مواج مییابد و از او میخواهد پردۀ گنج سخن منظومش را کنار زند و بسراید. وی نیز به فرمان وی در گنج خود میگشاید و نخستین داستان خود که خسرو و شیرین است را میسراید.
نامی اثری منثور به نام «تاریخ گیتیگشا» را تألیف کرده است که دربردارندۀ آغاز تاریخ زندیه تا حوادث محرم سال 1200 است و پیش از پایان یافتن آن عمر بر او وفا نکرده و درگذشته است.
پنج مثنوی با عنوان «نامۀ نامی» به تقلید از خمسۀ نظامی سروده است. از این پنج گنج او مثنوی یوسف و زلیخا تاکنون یافت نشده است. اما چهار منظومۀ دیگر او بدین ترتیب است:
خسرو و شیرین، 4520 بیت در بحر هزج؛ لیلی و مجنون، 2212 بیت در بحر هزج؛ وامق و عذرا، 2842 بیت در بحر رمل و درج گهر، 1315 بیت در بحر سریع بر وزن مخزن الاسرار نظامی.
منظومۀ خسرو و شیرین آغازین سروده از «نامۀ نامی» با بیشترین تعداد ابیات است. شاعر در آغاز به دو نوع توحید روی میآورد؛ ابتدا توحید به روش غایب و سوم شخص و سپس به روش مخاطب. آنگاه به دوگونه به مناجات حق میپردازد؛ ابتدا با عجز و نیاز و سپس درخواست از خدا. در فرازهای دیگر نعت خواجۀ کائنات، حضرت محمد (ص) و منقبت امیرالمؤمنین (ع) را میآورد و همچون دلباختهای ارادت راستین خویش را به مولا امیرالمؤمنین ابراز میدارد. سپس داستان معراج حضرت رسول، سبب نظم کتاب، خطاب به آذر و سرانجام داستان خسرو و شیرین را به نظم میآورد.
با اینکه خواندن اشعار او اندیشۀ ما را به سوی سبک نظامی (سبک عراقی) میکشاند؛ اما به راحتی با ژرفنگری در همۀ ابیات و با توجه به دورهای که شاعر در آن میزیسته، درمییابیم اثر نامی به سبک و دورۀ بازگشت نزدیکتر مینماید. گرچه بیشتر ابیات این منظومه ساده و روان و درخور فهم است و به سبک معاصر و مشروطه میماند؛ اما برخی ابیات آن دیریاب است و سبک خراسانی و عراقی و حتی هندی را فرایادمان میآورد.
لیلی و مجنون نامی حدود 2000 بیت دارد و در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض مقصور است و به پیروی و وزن لیلی و مجنون نظامی سروده شده است. از نظر سبک شاعری و آوردن ترکیبات و اصطلاحات دلپسند، گاهی موارد با ذکر یک مصراع از نظامی به جزالت و صلابت سخن خود میافزاید؛ نظیر نظامی میگوید:
گر رفت پدر پسر بماناد کان گر شکند، گهر بماناد
نامی میگوید:
گر رفت پدر پسر بماناد وز باغ نهال تر بماناد
منظومۀ وامق و عذرای نامی در بحر رمل مسدس محذوف سروده شده و شاعر ابتدای سخن خویش را با حمد و ستایش پروردگار آغاز نموده و با بهرهگیری از آرایههای لفظی و معنوی به اظهار عجز و بندگی در برابر حضرت حق میپردازد و پس از آن به مناجات و راز و نیاز با خالق هستی میپردازد و در اثنای سخن به لطف و عنایت خداوند از بدو کودکی تا هنگام سرودن اشعار مذکور نسبت به خود اشاره نموده و از وجود کسانی که نسبت به وی و توانایی او در سرودن اشعار حسادت میورزند به درگاه حضرت حق شکایت برده و از او میخواهد تا به او قدرتی بخشد تا بیشتر مایۀ حسادت دشمنانش شود. پس از مناجات و راز و نیاز با خداوند به نعت و مدح پیامبر میپردازد و از وجود ظلم و حیلۀ حیلهگران و نیز فضلفروشی افراد بدون علم شکایت نموده و از حضرت رسول درخواست میکند تا او را که از فرزندان ایشان است نجات داده و با ظهور حضرت صاحبالزمان (عج) فتنههای آخرالزمان را فرو نشانده و به داد مظلومان برسد. سپس دربارۀ دلیل سرودن این منظومه توضیح میدهد و اظهار میدارد که:
ناگهان آمد نوایی از سروش از سرشتم این ندا آمد به گوش
کای خوش الحان بلبل بستان عشق ای ز الحان تو خوش دستان عشق
باز اندر عشق دستان ساز کن در حدیث عاشقان لب باز کن
باز نام عاشقان را زنده کن بازگو از وامق و عذرا سخن
آنگاه دربارۀ عشق و خظرها و مصایب آن سخن گفته و سرانجام چنین نصیحت میکند که با شنیدن سخنان من باید از دنیا و هرآنچه ما را به آن وابسته میکند، دوری نمود.
محمدصادق نامی منظومۀ درج گهر را بر وزن و بحر مخزن الاسرار سروده است که حدود 1400 بیت دارد و آن را در 12 عقد و یک ساقینامه به سلک نظم کشیده است. این مثنوی دربردارندۀ مضامین اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و فلسفی است که حکایتهایی لطیف در خلال عقدها به رسایی اثر کمک کرده است.
از ویژگیهای سبک نامی که به جزالت نامش کمک میکند، بهکارگیری مفاهیم و آیات و احادیث در لابلای این نظم مبارک است که نشاندهندۀ دانش افزون نامی و تسلط وی بر ادب اسلامی و قرآنی است. همچنین بهکارگیری اصطلاحات نجومی و تلمیحات زیبا و اشاره به داستان پیامبران گواه همین مطلب است.
نامی در بهکارگیری تشبیهاتی بدیع و استعاراتی نغز و کنایاتی دلپذیر، بسیار نکتهسنج است که یادآور زبان شاعران گهرسنجی چون حافظ، سعدی و صائب است. از نظر ویژگیهای زبانی روی همرفته بیان شاعری نامی فخیم، روان و دلنشین است که البته این فخامت و روانی در دو توحید و نعت حضرت رسول بسیار مشهود است. وس شاعری است که درّ ناب شعرش را دستمایۀ ظاهربینان متملق نمیکند و مدح کسی جز پیامبر و حضرت علی (ع) در منظومهاش دیده نمیشود.
از دیگر نکانی که باید در سبک نامی به آن اشاره کرد، آوردن کلمات مترادف است؛ مثل بخل و حسد، کید و فسون، مکر و حیل، شید و فن و .... .
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمۀ دکتر حسن ذوالفقاری
معرفی شاعر
دیدگاههای دیگران دربارۀ نامی
وقایع زندگی و مسافرتهای شاعر
آثار نامی
آثار منظوم
خسرو و شیرین
لیلی و مجنون
وامق و عذرا
درج گهر
پربازدید ها بیشتر ...
مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم: با بررسی و تحلیل نمونههایی از فیلمهای مهم تاریخ سینما از آغاز تا امروز
وارن باکلنددر این کتاب دربارۀ شیوههای گوناگون تدوین و فیلمبرداری، شگردهای متفاوت داستانگویی، شیوۀ مطالعه و ب
زنان ترانه: بررسی حضور زن در ترانهها و اشعار عامیانۀ ایران
بنفشه حجازینویسنده در این کتاب به بررسی جایگاه زن در ترانهها و اشعار و عامیانۀ مردم ایرانزمین پرداخته است. نو
منابع مشابه بیشتر ...
دیوان قبولی هروی
قبولی هرویقبولی هروی (زادۀ 841 قمری) از شاعران ساکن عثمانی در عهد سلطان محمد فاتح است. کلیات اشعار او شامل سرو
شعر هزارسالۀ فارسی
به کوشش محمدجعفر محجوب، قاسم تویسرکانیدر این کتاب نمونههایی از شعر سیویک تن از بزرگترین شاعران زبان فارسی گرد آمده است و برای آنکه خوان
نظری یافت نشد.