فواید الفؤاد: ملفوظات حضرت خواجه نظام الدین اولیاء
خلاصه
این کتاب از منابع و مآخذ مهم مربوط به تصوف «چشتیه» است، طریقتی که در قرون هفتم و هشتم هجری در هند رونق گرفت. با این کتاب ادب متصوفانه هند به مرحله جدیدی گام نهاد، بسیار واقعگرا شد و به شرایط محیط گردن نهاد. در سایه اطلاعات مندرج در این کتاب بسیاری از مطالب مربوط به تصوف اسلامی در هند و به ویژه فرقههای سهروردیه و چشتیه در آن سرزمین روشن شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
این کتاب از منابع و مآخذ مهم مربوط به تصوف «چشتیه» است، طریقتی که در قرون هفتم و هشتم هجری در هند رونق گرفت. با این کتاب ادب متصوفانه هند به مرحله جدیدی گام نهاد، بسیار واقعگرا شد و به شرایط محیط گردن نهاد. در سایه اطلاعات مندرج در این کتاب بسیاری از مطالب مربوط به تصوف اسلامی در هند و به ویژه فرقههای سهروردیه و چشتیه در آن سرزمین روشن شده است.
خواجه نظام الدین اولیاء، مردی نکتهسنج، محدث، محقق و ادیب عالم در عربی و فارسی است. اجدادش از بخارا در آسیای مرکزی به لاهور مهاجرت کرده بودند، اما به سبب اغتشاشات لاهور به بداؤن که «قبة الاسلام» خوانده میشد، کوچیدند. به گفته برهان الدین غریب، روزی ندایی غیبی او را «نظام الدین» خواند. تولد او به احتمال قوی به سال 636 هجری در بداؤن بوده است. وی که در پنج سالگی پدر خود را از دست داد، سرپرستی مادر و دو خواهرزادهاش را به عهده گرفت و با توجه با اینکه زندگی در آن شهر به سختی می گذشت، پس از چندی در دهلی که در آن زمان مهد علم و فضل بود سکنی گزیدند. نظام الدین در دهلی از محضر اساتیدی چون شمس الدین خوارزمی و مولانا کمال الدین زاهد بهره گرفت. لقب نظام الدین را بابافرید به وی داد. بابافرید دعا کرده بود که بارخدایا هر چه نظام الدین میخواهد برآورده کن. این دعا مستجاب شد و نظام الدین را محبوب الهی خواندند. نظام الدین میان خلق به نظام الدین اولیا معروف است و وی را به پاس نظمی که در کارهای شخصی و خانقاهی داشت نظام الاولیا میخواندهاند.
نظام الدین از شخصیتهای عمده تصوف در جنوب آسیاست. قریب پنجاه سال در دهلی به تعلیم پرداخت. سلطان فیروز شاه تغلق او را «سلطان المشایخ» خوانده است. وی مرد ریاضت بود، میگفت: روزه نصف راه است، بقیه راه را حج و نماز میدانست.
امیرنجم الدین حسن بن علاء سجزی به نام حسن دهلوی مشهور است. به سبب تقلید ماهرانه از سعدی او را «سعدی هندوستان» مینامند. او از شاعران بزرگ پارسیگوی هند در قرن هفتم و هشتم هجری و همطراز و معاصر امیرخسرو دهلوی است. برخی او را به خطا «سنجری» خواندهاند. ولادت او به قراین باید در 649-650 اتفاق افتاده باشد. از تذکرهها برمیآید هنگامی که حسن به خدمت نظام الدین اولیا رسید، بیش از پنجاه سال داشت. سجزی نیز از بزرگترین شاعران فارسیگوی هند بوده که در شیوۀ خود پیرو سعدی است.
فواید الفؤاد از آثار منثور امیرحسن است. این کتاب یکی از مهمترین کتابهای تصوف چشتیه محسوب شده و از همان زمان تألیف مقبول دل خاص و عام شده است. این کتاب در نثر همان مقام را دارد که شعر امیرحسن دارد.
مبدأ تدوین این کتاب سوم شعبان سال 707 هـ./ 28 ژانویه 1308 م، روز دیدار شیخ نظام الدین در غیاث با امیرحسن سجزی است. با این کتاب ادب صوفیانه هند به مرحلۀ جدیدی گام نهاد، بسیار واقع گرا شد و به شرایط محیط گردن نهاد. در سایه مندرجات این اثر بسیاری از مطالب مربوط به تصوف اسلامی در هند روشن شده است. کتاب دارای پنج مجلد است که از مجلد اول تا سوم در زمان سلطان علاءالدین فراهم شده و تقریباً سه سال پیش از وفات نظام الدین اولیا به پایان رسیده است. مجلدات پنجگانۀ کتاب «فواید الفؤاد» به ترتیب زیر است:
1. جلد اول از 3 شعبان 703 هـ تا 19 ذی الحجۀ 709 هـ. دربردارندۀ 34 مجلس.
2. جلد دوم از 29 شوال 709 هـ تا 13 شوال 712 هـ. دربردارندۀ 38 مجلس.
3. جلد سوم از 27 ذی القعده 712 هـ تا 21 ذی الحجۀ 713 هـ. دربردارندۀ 17 مجلس.
4. جلد چهارم از 24 محرم 714 هـ تا 3 رجب 719 هـ. دربردارندۀ 67 مجلس.
5. جلد پجنم از 21 شعبان 719 هـ تا 20 شعبان 722 هـ. دربردارندۀ 32 مجلس.
از 5475 روز، معادل پانزده سال که تدوین این کتاب طول کشیده است، فقط 188 مجلس، یعنی وقایع و مباحث 188 روز در این کتاب ثبت شده است. امیرحسن در تدوین کتاب همتی به خرج داده است. خود او میگوید: «آن روز هر چه از شیخ شنیدم، چون به مقام خود آمدم بر جای نسخه کردم. بعد از آن هر بار آنچه سماع میافتاد در قلم میآوردم تا این معنی به خدمت شیخ باز نمودم. بعد از آن هر گاه که حکایتی و اشارتی بیان کردی، میفرمودی که حاضر هستی...». نظام الدین خود این کتاب را مطالعه میکرده است: «آن روز بنده جلد اول که هم از این فواید الفؤاد جمع کرده شده است به حکم فرمان پیش برد، چون مطالعه فرمود. شرف استحسان ارزانی داشت و فرمود نیکو نبشتهای و نام هم نیکو کردهای».
این کتاب از نظر نظم مطالب و حسن سلیقه در ترتیب و تبویب ملفوظات شایان توجه است. فواید این کتاب بیشتر در اشتمال آن است بر بسیاری از مباحث تصوف و تأویل و توجیه آنها و توضیح اصطلاحات متداول میان صوفیان با آن پختگی و کمالی که در قرن هفتم و هشتم هجری داشت. این کتاب میتواند مأخذ مفیدی باشد برای تحقیق دربارۀ بسیاری از مشایخ بزرگ تصوف و شعرای صوفیه و همچنین رجال و بزرگان دیگری که به ویژه در قرنهای هفتم و هشتم میزیستند و بالاخص بزرگان و رجال در فرقۀ سهروردیه و چشتیۀ ملتان و دهلی.
انشای کتاب فصیح و خالی از نقص و متضمن زبانی گویا و روشن و روان است و بهترین نمونۀ زبان فارسی دری است که در آغاز قرن هشتم در هندوستان رایج بوده است. این کتاب از نظر مطالعۀ نحوۀ تعلیم و تربیت صوفیان و رفتار شیخ با خاصان و مریدان نیز بسیار مفید است.
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه
کشکول شاه کلیمالله جهانآبادی چشتی
شاه کلیمالله جهانآبادی چشتیشاه کلیم الله بعد از بازگشت از مدینه، بر قرآن تفسیر عرفانی نوشت؛ اما رسالههایی که به نگارش درآورد،
شرح التسویة بین الافاده والقبول؛ رساله در وحدت وجود ابن عربی
محبالله اللهآبادیرساله «التسویه» رساله کوچکی است که لب آرا و عقاید شیخ را در مسئله وحدت وجود باز مینمایاند.
نظری یافت نشد.