معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عرفان اسلامی به دو بخش نظری و عملی تقسیم می‌شود که هر کدام دارای مسائل و مبادی ویژه‌ای است. در عرفان نظری از وجود حق تبارک و تعالی بحث و گفتگو می‌شود. عرفان نظری از جهت روش‌‌شناسی علمی، کشف و شهود را مبنای تفسیر و تحلیل هستی‌شناسی خود قرار داده است و در قوس صعود و خروج، به بیان فنای در حقیقت وجود یا اعمال و مناسک ویژه سیر و سلوک می‌پردازد.

در عرفان عملی از چگونگی رجوع سالک به حق بحث می‌شود و راه‌های سلوک و جهاد اکبر جهت رهایی نفس از زندان طبیعت و قیود عالم ماده مورد گفتگو قرار می‌گیرد. در این بخش از عرفان، بیان می‌شود که طالب و سالک الی الله چگونه و از کجا آغاز می‌کند و در سیرش با چه موانع و خطرات، حالات و مقاماتی مواجه خواهد گشت و از همین جهت است که سالک مبتدی احتیاج به مربی دانا و استاد راه دارد تا او را از راه و رسم منزل‌ها آگاه کند و از او دستگیری نماید.

نویسنده در مقدمه این کتاب به معرفی مختصری از این رسائل عرفانی و نویسندگان آنها پرداخته و سپس رسائل را آورده است.  

عارف همدانی در «رسالة فی الحمد و معناها فی التصوف» ابتدا دو تعریف مختصر از لسان اهل شریعت و اهل ریقت و معرفت در معنای حمد بیان می‌کند. سپس می‌گوید کمالات حضرت محمود بر سه قسم است: 1. کمال ذاتی، 2. کمال صفاتی، 3. کمال فعلی و برای هر کدام تعریفی به اجمال تقریر می‌کند و لطایف و دقایقی را در ده دجه بیان می‌کند و به آیات قرآن و احادیث نبوی استشهاد می‌کند.

در گفتار رسالۀ فتوت در زمینه شرف و فضیلت فتوت و غایت و منفعت و مبانی و اصول و کمال آن می‌خوانیم: «بدان که شرف هر علمی به شرف موضوع و علو غایت و عموم منفعت اوست، و موضوع فتوت چون نفس انسانی است وقتی که بر صفای فطرت خویش مانده باشد و اشرف کائنات بلکه اشرف مبدعات اوست، هر آینه این علم شریف بود و فایده او بقا و سعادت ابدی و نجات و کرامت سرمدی و قرب حق ـ جل و علا ـ و نیکنامی هر دو سرا».

«رسالۀ دقیقه» نوشتۀ شیخ محمدعیسی شطاری است. این رساله در یازده فایده تنظیم شده است و در ذیل هر فایده به اصلی از اصول توحیدی از منظر عرفان نظری اشاره شده است. محور بحث توحید ذاتی، صفاتی و افعالی است. مباحث رساله بسیار فشرده و دقیق است؛ از این‌رو مخاطبی از این رساله بهره‌مند می‌شود که با مباحث و اصطلاحات این قوم آشنا باشد. مهندسی نظام هستی از رأس مخروط آن یعنی توحید ذات و جایگاه و خلافت انسان کامل در جمیع عوالم و مراتب هستی در بیاناتی بسیار کوتاه، اما روشمند و نظام‌واره در این اثر نفیس به تصویر کشیده شده است. جان‌مایه و روح رساله بر مبنای آموزه‌های عرفان نظری به روش محی الدین ابن عربی است. بنابراین اصطلاحاتی مثل احدیت، واحدیت، حضرات خمس، وجود مطلق، انسان کامل، عرش رحمانی، تعین وجود، عالم ارواح، جلاء، استجلاء و ... که در این رساله آورده شده، همان اصطلاحاتی است که ابن عربی در آثار خود به ویژه فصوص الحکم آنها را در ترسیم نظام هستی در قوس نزول و صعود به کار برده و به شرح و تفصیل آنها پرداخته است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه محقق

مقامات القلوب (شیخ ابوالحسن نوری)

فی بیان المکاشفة و المشاهده (روزبهان بقلی)

منازل القلوب (عبدالله سیمایی)

قواعد العشره (شیخ نجم الدین کبری)

قلب المنقلب (شیخ سعدالدین حمویه)

رسالة لطیفة فی الذوقیات (فخرالدین عراقی)

رسالة فی الحمد و معناها التصوف (فخرالدیم عراقی)

تحقیق الروح (تاج الدین اشنوی)

رسالۀ نوریه (شیخ علاء الدوله سمنانی)

رسالۀ فتوت (شیخ علاء الدوله سمنانی)

رسالۀ ذکریه (میر سیدعلی همدانی)

شرح ابیاتی از تائیۀ ابن فارض (عبدالرحمن جامی)

رسالۀ نائیه (شرح بیت اول مثنوی) (عبدالرحمن جامی)

سررشته (عبدالرحمن جامی)

رسالۀ حورائیه (خواجه عبیدالله جامی)

لطایف و معارف (شمس الدین محمد روجی)

سوادالوجه (سیداحمد بن سید جلال الدین کاشانی)

رسالۀ دقیقه (شیخ عیسی شطاری)

شرح اصطلاحات

تراجم