معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

امروزه به نظر می‌رسد رمان فارسی در انعکاس واقعیت اجتماعی و جذب خوانندگان از شعر معاصر پیش افتاده است. به هر روی در جهانی که از سال‌ها پیش عده‌ای از مرگ رمان سخن گفته‌اند، رمان فارسی گویی به عصر شکوفایی رسیده است. با این حال به دلایل گوناگون از جمله عدم ارتباط فرهنگی گستردۀ نویسندگان ایرانی با نویسندگان کشورهای دیگر، معرفی نشدن رمان ایرانی در سطح دانشگاه‌های جهان و ترجمه نشدن آن به زبان‌های خارجی، آن‌چنان که شایسته است جایگاه جهانی خود را به دست نیاورده است؛ این در حالی است که ادبیات کلاسیک فارسی علاقمندان بسیاری در سطح جهان دارد.

در این کتاب سعی بر آن بوده تا رمان فارسی از دیدگاهی جامعه‌شناختی تحلیل شود. بدین منظور ضمن تأکید بر ده رمان برگزیده برای بررسی در این کتاب، سیر کلی رمان فارسی از اولین نمونه‌های آن تا به امروز مدنظر بوده است. تحلیل جامعه‌شناختی در درجۀ اول به توصیف رابطۀ بین جامعه و اثر ادبی می‌پردازد. در یک‌سوی این تحلیل واقعیت‌های اجتماعی قرار دارد و در سوی دیگر بازتاب آن در جهان تخیلی و هنری اثر ادبی. بنابراین محقق باید از طرفی به توصیف اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه بپردازد و از طرف دیگر به چگونگی انعکاس آن در اثر ادبی.

این کتاب در شش فصل تدوین شده است. در فصل اول از سیر ادبیات داستانی و انواع آن در ایران سخن گفته شده است. چگونگی شکل‌گیری رمان فارسی، تاریخچۀ رمان، انواع رمان فارسی وبه ویژه رمان اجتماعی فارسی مباحثی هستند که در این فصل مطرح شده‌اند. در ضمن بحث از رمان اجتماعی به تعامل رمان فارسی و جامعۀ ایرانی نیز پرداخته شده و نشان داده شده که جنبۀ واقع‌گرایانۀ رمان فارسی در بیشتر موارد سبب شده رمان آینۀ اجتماع و منعکس‌کنندۀ اوضاع اجتماعی باشد. به نوعی این فصل با توجه به چشم‌انداز نقد جامعه‌شناختی رمان نوشته شده و مقدمه‌ای برای پرداختن به نقد جامعه‌شناختی رمان‌های برگزیده برای بررسی در این کتاب است.

فصل دوم به بحث دربارۀ جامعه‌شناسی ادبیات اختصاص دارد. در این بحث به رابطۀ جامعه و ادبیات و نحوۀ آن پرداخته شده است. از پیشروان این بحث به اندیشه‌های مادام دواستال و ایپولیت تن و بررسی دیدگاه‌های آنها پرداخته شده است. همچنین دو گرایش عمدۀ «جامعه‌شناسی ادبیات» و «جامعه‌شناسی در ادبیات» از هم متمایز شده‌اند. اندیشه‌های روبر اسکارپیت که مربوط به گرایش نخست است، بررسی شده و سپس به اندیشه‌های مطرح در گرایش دوم پرداخته شده است.

در فصل سوم ابتدا از نظریه‌های نقد جامعه‌شناختی رمان سخن گفته شده است. جورج لوکاچ، لوسین گلدمن، میخائیل باختین و میشل بوتور از برجسته‌ترین محققانی هستند که نظریات آنها در باب جامعه‌شناسی رمان مطرح شده است. همچنین رویکردهای دیگری چون نقد مارکسیستی ادبیات در این بخش بررسی شده‌اند.

در فصل چهارم به پیشنۀ نقد جامعه‌شناختی در ایران پرداخته شده و نشان داده شده ادبیات فارسی ـ چه ادبیات کلاسیک یا ادبیات معاصر ـ چندان مورد بررسی جامعه‌شناختی قرار نگرفته است و از این حیث منابع چندانی در مطالعۀ جامعه‌شناختی ادبیات فارسی موجود نیست. در پایان این فصل به علل انتخاب ده رمان برگزیده برای بررسی در این کتاب پرداخته شده است.

فصل پنجم به نقد رمان‌های برگزیده اختصاص دارد. در این فصل با توجه به آنچه در فصل سوم در باب نقد جامعه‌شناختی رمان گفته شد، به بررسی رمان‌ها پرداخته شده است. هدف این فصل در ابتدا توصیف رابطۀ جامعه و رمان و سپس تبیین نحوۀ انعکاس واقعیت اجتماعی در رمان فارسی بوده است. رمان‌هایی که در این فصل بررسی شده‌اند عبارتند از: چشم‌هایش، مدیر مدرسه، شوهر آهو خانم، تنگسیر، سووشون، جای خالی سلوچ، باغ بلور، رازهای سرزمین من، سمفونی مردگان و نیمۀ غایب.

فصل ششم نیز به نتیجه‌گیری اختصاص دارد.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: تأملی در ادبیات داستانی ایران

فصل دوم: جامعه‌شناسی ادبیات

فصل سوم: جامعه‌شناسی رمان

فصل چهارم: جامعه‌شناسی ادبیات در ایران

فصل پنجم: نقد رمان‌های برگزیده

فصل ششم: نتیجه‌گیری