معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

غلامحسین ساعدی در سال 1341 (24 دی‌ماه) در تبریز به دنیا آمد. در خانواده‌ای کارمند و به قول خودش اندکی بدحال. ساعدی نوشتن را ابتدا به صورت گزارش و تفسیر در هنگامه‌ی نوجوانی آغاز و با نشریات فریاد، صعود و ... همکاری کرد و اولین بار در ارتباط با همین نوشته‌ها به زندان افتاد.

نخستین آثارش را از 1334 در مجلات ادبی به چاپ رساند. او که در ابتدا به عنوان نمایشنامه‌نویسی چیره‌دست (با نام مستعار گوهرمراد) شهرت یافته بود،‌ با نگارش داستان‌های زیبایی چون «گدا»، «دو برادر» و «آرامش در حضور دیگران»، جایگاه خود را به عنوان یکی از خلاق‌ترین داستان‌نویسان ایران نیز تثبیت کرد.

آثار او دستمایۀ برخی از بهترین فیلم‌های بلند سینمای ایران قرار گرفته است، که از جملۀ آنها می‌توان فیلم‌های "گاو" (ساختۀ داریوش مهرجویی، 1348)، "آرامش در حضور دیگران" (ساختۀ ناصر تقوایی، 1349) و "دایرۀ مینا" (ساختۀ داریوش مهرجویی، 1353) را نام برد.

در مرداد 1332 هنگام کودتای 28 مرداد وارد دانشکدۀ پزشکی تبریز شد و در اواخر سال‌های دانشکده فعالیت هنری و ادبی خود را مجدانه پیگیری کرد. ساعدی در دهۀ 40 که دوره‌ای خاص در ادبیات ایران محسوب می‌شود، رشد کرد و به تحصیل خود در رشته روان‌پزشکی ادامه داد. عمدۀ فعالیت‌های قلمی ساعدی در حوزه نمایش‌نامه‌نویسی است و به همراه تنی چند همچون بیضایی، رادی و نصیریان پیش‌زمینۀ تئاتر را بینان نهادند. بخش دیگر از نوآوری او در زمینه تئاتر چاپ آثار پانتومیم تحت عنوان لال‌بازی‌هاست. ساعدی در اوایل دهۀ 50 گاهنامۀ الفبا را به همراه تنی چند منتشر نمود و در سال 56 همزمان با احمد شاملو در چاپ مجلۀ ایرانشهر در خارج از کشور همکاری می‌کند. بعد از انقلاب نیز داستان‌های او هم‌چنان در کتاب جمعه، ویژۀ هنر و ادبیات چاپ می‌شد. ساعدی در دهۀ 60 به فرانسه رفت.

او در دوم آذر 1364 به علت خون‌ریزی دستگاه گوارش در فرانسه درگذشت و در گورستان پرلاشز در کنار صادق هدایت به خاک سپرده شد.

در بخش اول کتاب به شرح احوال و فهرست آثار ساعدی پرداخته شده است. نویسنده در شرح احوال ساعدی می‌نویسد: در این هیچ تردیدی نمی‌توان داشت که ساعدی نیز مثل بسیاری از نویسندگان پیش از انقلاب گرایش به اندیشه‌های چپ داشته است، اما در این نیز هیچ تردیدی نیست که تأثیر اندیشه‌های چپ‌گرایانه در آثار او چنان بی‌رنگ است که به هیچ‌وجه نمی‌توان در جایی به صراحت بر موردی انگشت گذاشت.

در بخش‌های دیگر به‌ترتیب به داستان‌های کوتاه و بلند، رمان‌ها، نقد و نمایش پرداخته شده و در بخش پایانی کتاب هم خلاصه‌ای از رمان‌ها و رمان‌واره‌ها آورده شده تا بخشی از آثار ساعدی به‌صورت کوتاه در همین کتاب در دسترس باشند.

بررسی آثار ساعدی با اولین اثر او یعنی «خانه‌های شهر ری» شروع شده، داستان بلندی که اولین‌بار در سال١٣٣٤ منتشر شد. بعد به «شب‌نشینی باشکوه»، «عزادارن بیل»، «دندیل»، «واهمه‌های بی‌نام‌ونشان»، «ترس‌ولرز»، «گور و گهواره» و «آشفته‌حالان بیداربخت» پرداخته شده است. در بخش رمان‌ها نیز «توپ»، «غریبه در شهر» و «تاتار خندان» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. البته در کارنامه ساعدی هفت رمان وجود دارد که چهار رمان ناتمام مانده‌اند و تنها سه‌رمان به چاپ رسیده‌اند.

اولین رمان ناتمام ساعدی «مقتل» نام دارد که در سال١٣٤٤ نوشته شده و سه رمان ناتمام دیگر عبارتند از «جای پنجه در هوا»، «کاروان سفیران خدیو مصر به دربار امیر تاتارها» و اثری دیگر که عنوانی ندارد. نویسنده در بخشی از کتاب درباره تأثیر نمایشنامه‌نویسی بر داستان‌نویسی ساعدی نوشته است: «تخصص ساعدی در نمایشنامه‌نویسی، او را به استفاده گسترده از شگردهای نمایشی در داستان‌نویسی سوق داده و داستان‌هایش ـ به‌ویژه توپ ـ را سرشار از صحنه‌های زنده و زاینده‌ای از موقعیت‌های معنادار و نمایشگر سینمایی کرده است. گزینش‌های پویا و پرمفهوم در صحنه‌پردازی، استفاده اقتصادی از قدرت رسانگی گفت‌وگوها، تعبیه توصیف‌های متناسب با موقعیت‌ها و واقعیت‌ها برای افزودن بر قدرت القایی صحنه‌ها و استتار حضور راوی در نهایی‌ترین شکل ممکن، از مشخصه‌هایی هستند که تأثیر نمایشنامه‌های ساعدی بر داستان‌های او را نشان می‌دهند. جلوه‌های این حقیقت را می‌توان در بخش‌های آغازین توپ مشاهده کرد، در آنجا که نخستین صحنه داستان با استقرار یک توپ بر فراز یک تپه مشرف بر راه‌ها و گردنه‌های منطقه به‌وسیله قزاق‌های روسی آغاز می‌شود و همراه با آن، صحبت فرمانده روس با توپچی، درباره شلیک به دشمن اصلی، که عبارت است از، هر آدمی که بخواهد از آن حوالی بگذرد. با آنکه صحنه اول داستان در آرامش کامل روایت شده است و حتی توصیف هوا و فضا نیز دلالت بر هیچ رخداد نامبارکی ندارد؛ اما از همین صحنه، زمینه بحران در داستان آغاز و کنجکاوی و انتظار مخاطب بر آن معطوف می‌شود».

یکی از بخش‌های خواندنی کتاب، «از منظر منتقدان» است که در آن گزیده‌ای از نقدهای مختلفی که درباره آثار ساعدی نوشته شده، آورده شده است. در این بخش نظرات کسانی چون احمد شاملو، هوشنگ گلشیری، آل‌احمد، براهنی و ... درباره ویژگی‌های مختلف کارهای ساعدی آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

زندگی و آثار

داستان‌های بلند و کوتاه

رمان‌ها

نقد و نمایش

خلاصۀ رمان‌ها و رمان‌واره‌ها