معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پابلو نرودا به نام اصلی ریکاردو رِیه‌س نفتالی آلتوباسو، نام جدیدش را از شاعر چک جان نرودا (1891ـ1834) گرفته بود. شاعر مردم تهی‌دست. نرودا در سال 1904 در منطقۀ پارال از خانواده‌ای متوسط‌الحال متولد شد و دوران کودکی‌اش در باران‌های طولانی منطقه غبار و بیشه‌های جنوبی کشور شیلی سپری شد. تحصیل متوسط را در مدسه منطقۀ تموکو و سپس در دانشگاه سانتیاگو به پایان رساند.

از 1926 تا 1943 به عنوان نماینده دیپلماتیک در جنوب کشورش فعال بود، 1936 تا 1937 جنگ داخلی اسپانیا را تجربه کرد. شناخت این تحولات برای نرودا اتفاقی مهم بود و در آثار و سروده‌های پی‌آمد وی تأثیر مهمی داشت. همان‌گونه که دآریو پوچّی‌نی دربارۀ او می‌نویسد «شکوفایی اندیشه دیالکتیکیِ شاعر آن‌گونه بود که تاریخ بیرونی را به تاریخ خصوصی و شخصی تبدیل کنی و زندگی دیگران را زندگی کنی و رنج‌جهان بر احساس دلانه بنشیند». پابلو نرودا در این عرصه در ردیف (شعر ناپاک) قرار گرفته و به‌عکس، شعر پاکِ‌ رآمون رامیرز ترانه‌هایی سرود و هوادار جمهوری سرکوب شده باقی ماند و با تیرباران هم‌قلم‌اش فدریکو گارسیالورکا روبرو شد. نرودا همراه با سزار واله‌خو شاعر پرو امریکا ـ اسپانیایی کمک به اسپانیا را بنیان نهاد. سرکوب انقلاب امید و باور را تحت تأثیر قرار داد و بَر شعر و سرایش تأثیر کرد. اما شعر نرودا همچنان پُرامید به آزادی استوار ماند. او شاعری اجتماعی و معتقد به مبارزات طبقاتی، حرکت و دینامیزم انقلابی باقی ماند. این همان است که از یک مبارز فرهنگی توقع می‌رود، اینکه پرچم امید به آزادی همواره افراشته بماند. زمانی که جنگ داخلی به پایان رسید و جمهوری خواهان اسلحه را زمین گذاشتند انقلابیون یا راهی غربت شدند یا تیرباران و زندانی. این تلخی بر سروده‌های نرودا تأثیر کرد. نرودا در 1944به شیلی بازگشت و در حزب کمونیست نام‌نویسی کرد و سناتور شد. از 1948 تا 1952 تحت تعقیب بود و لاجرم راه تبعید پیش گرفت. شاعر در مخالفت با نظام دیکتاتوری گُنزالو ویدال در اکناف دنیا کولی‌وار زیست. در سال 1971 جایزه نوبل ادبیات به او تعلق گرفت.

سالِ 1973 به شیلی بازگشت و در همان سال بعد از کودتای ژنرال پینوشه و قتل سالوادور آلنده در جزیرۀ ایزلانگرا بدرود حیات گفت. نرودا در ایتالیا هم تحت تعقیب بود. مرآویا شاعر و نویسنده ایتالیایی به دیدار و یاری او شتافت و با کوشش و مجاب‌کردن حکومت او را در ایتالیا نگهداشتند. با آشنایی واله‌فو شاعر پرو گروه آمریکایی ـ اسپانیایی «یاری به اسپانیای زمان جنگ» را بنیاد نهاد. جنگ داخلی اسپانیا در اندیشه‌های اجتماعی ـ سیاسی و باورهای فلسفی تأثیر مستقیم داشت و در اشعار آن دوره به طور گسترده‌ای انعکاس یافت و در مسیر نبردی اجتماعی برای آزادی گام برداشت. در آغاز جنگ داخلی، عناصر امیدوارکننده به حرکت و تغییر و خشونت و باروری در اشعار تجلی یافت و زمان شکست جنگ داخلی و خاموش شدن آتش به تعبید و تیربارن‌ها انجامید، پس ناامیدی به شعر راه یافت.

در زندگی شاعر از سال 1939 تا زمان معاصر، تأثیر این شکست قابل لمس است. در 4 مارس 1945 نماینده رسمی و سناتور حزب کمونیست بود اما عملاً در اواخر سال 1945 وارد حزب شد.

یکی از اختلافات سیاسی میان نرودا و دیکتاتور جدید ویدلا عکس‌العمل ستمی بود که ویدلا به معدنچیان اعتصابی منطقۀ بیوبیو در 1947 رواداشته بود و در نتیجه معدنچیان اعتصابی در زندان نظامی حبس شدند و خفقان اجتماعی بال‌گستر شد.

هر شعر نرودا ساختاری مجرد می‌آفریند که با شعار دیگر او قابل قیاس نیست. اثر تخریبی کنترل خشونت‌بار جامعه، سَرفلکۀ دیگری است، آبرسانِ شعر. دغدغه‌ای برای ریزش به مرتع اندیشه‌ای ناب، چراکه پابلو نرودا بر خلاف برخی شاعران ما همواره درگیر برخوردهای سخت اجتماعی بوده و بطور اوج گیرنده‌ای، مردمی و جمعی زندگی کرده است. طبیعتاً تأثیرش در زیر و بم و تحولات سیاسی اجتماعی بیش از شاعران ماست. از تأثیر در انقلاب شیلی بگذریم در نوعی تفکر اجتماعی ضد استعماری که ابعادی فرا قاره دارد رخنه کرده و این موتورِ زنگاربستۀ آزادی‌خواهی را استارت زده است.

ویژگی پابلو نرودا در میان شاعران معاصر این است که چراغ امیدش هرگز به فتیله‌سوزی نمی‌افتد. همیشه باوری هست که این مخزن را پُر کند. آنجا که امیدی به بهبود تاریخ نیست، آسمان نقش مهم‌تری ایفا می‌کند.

نرودا در اواخر عمرش به این نتیجه می‌رسد که شعر گلوله‌ای است که عاقبت شلیک خواهد شد. اما برخی شاعران ما در اوایل عمرشان به این نتیجه می‌رسند و بعد شمشیر را غلاف می‌کنند و اعتراف می‌کنند اشتباه کرده‌اند. تکلیف نسلی سرگردان که سروده‌ها را روی چشم می‌گذارد چیست؟ پیش قراولان توده‌ها که هفت سوراخ عاشقانه خزیده باشند تکلیف مخاطب روشن است. سرخوردگی آیه‌های تکراری در زمان پیش‌مرگی، مارش عزای جوانه‌های بی‌ریشه و بی‌امید، سکوت و عشق و حالی و دمش گرمی! مسلخی دیگر که چارپا و قربانی می‌طلبد.

به شبانه‌ای که در خوابم/ به دیداری تو/ به غایت رودی که های هایِ/ غمش را/ می‌برد/ دریا

وانهاده و متروک/ چو نیمکت‌های سنگی/ به صبح دریا/ زمان، زمان رفتن است

ای وانهاده!/ فراموش!/ دل سرد فروریز من بارانی‌ست

ای باران آب ته شناور/ بر این ویران آبخُست

ای زاغچۀ تیزتک مغروقان/ نبرد و پرواز در تو انباشته‌ست

اوج‌گیرندگی/ آموز/ پرندگان آواز را

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

پیش‌سخن

برگردان اشعار نرودا به زبان فارسی

منابع

بیست ترانۀ عاشقانه و تک‌نغمه‌ای به ناچار

سکونت بر خاندان (1)

سکونت بر خاکدان (2)

خاکدان سومین اسپانیا در دل

حکایت خوشه‌گان انگور و باد

از صد ترانۀ عاشقانه

به نیمروز

به شامگاه

به ساعت تاریکی

از سر کشانه‌گی

ملاحی‌ها و بازگشت

یادواره ایزلانگرا

ماه نشسته در حلزونی‌ها

آتش بی‌امان

شکارگر ریشه‌ها (جویان بنیادها)

زندگی‌نامۀ پابلو نرودا

لغات و اصطلاحات