معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دکتر عنایت‌الله رضا ( ۱۲۹۹ ـ ۱۳۸۹ ) در درازای زندگی خود، زندگی پرماجرایی را از سر گذراند. او از آغاز جوانی به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی روی آورد. در دوره توفانی سال‌های پس از شهریورماه ۱۳۲۰ و اشغال ایران، او نیز مانند بسیاری دیگر از روشنفکران و آرمان‌خواهان به سوسیالیسم گروید. در این دوره، استالین آرام‌آرام کار یک کاسه کردن قدرت سیاسی و سرکوب بی سر وصدای مدعیان خود را پیش می‌برد و «کمونیسم روسی» را به ابزاری برای رهایی روسیه از نابودی و تجزیه به کار گرفته بود. ماشین سرکوب سیاسی روسیه شوروی، در گام دوم نابودی جریان‌های مستقل چپ‌گرای جهانی را هدف قرار داده بود و برای این کار می‌کوشید «حزب»های سیاسی چپ‌گرای جهان را به «دکان جاسوسی» تبدیل کند و نقشی در اندازۀ «پاسگاه» های مرزی اتحاد جماهیر شوروی بدان‌ها ببخشد. پیش از آن کمونیست‌های روسیه «کمونیسم» را چنان فروکاسته بودند که با یاری آن بتوان در روسیه «انقلاب کارگری» بر پا کرد. در چنین روزگاری آرمان‌خواهانی همچون عنایت‌الله رضا به تشکلی موسوم به «حزب توده [ایران]» پیوستند. این حزب که بنا به تصریح بسیاری از سیاستمداران و سیاست‌ورزان معاصر ایران، بنا به «منافع آنی شوروی در ایران» تشکیل شده بود، در عمل و با حاکمیت دست‌نشاندگانی که دفتر سیاسی و کمیته مرکزی آن را اداره می‌کردند، به ابزار اجرای سیاست‌های شوروی در ایران تبدیل شد. پس از شکست دولت پوشالی پیشه‌وری در آذربایجان و فرار اعضای فرقه دموکرات به آذربایجان، عنایت‌الله رضا هم به همراه آنان از ایران خارج شد. در روزگاری دوری از میهن، عنایت‌الله رضا که به دنبال آرمان عدالت و آزادی برای ایران به حزب توده پیوسته بود، خود را در مهلکه‌ای یافت که آنچه در آن مطرح نبود، «ایران» و «مسئله» های آن بود. در این دوران او با کوشش بسیار به دانش‌اندوزی پرداخت تا پایه‌های کوشش‌های راستین فرهنگی آیندۀ خود را برپا کند. دورۀ رنج‌آلود دوری از میهن تا سال ۱۳۴۹ که او توانست خود را به میهن و هم‌میهنان خود برساند، ادامه یافت.

مزدوران توده‌ای که در سیاهۀ وظایف خود، رسالتی همچون «ترور شخصیت چهره‌های ملی و میهنی ملت ایران» قرار داده بوده‌اند، کوشیدند تا با لجن‌پراکنی و تهمت‌های گوناگون، او را در میان روشنفکران منزوی کنند؛ اما او از کوشش نایستاد و با کوشش‌های خود، در دوره‌ای نزدیک به چهل سال، گنجینه‌ای از آثار پژوهشی را در دو زمینه برای ایرانیان پدید آورد : ۱. شناخت کمونیسم روسی و کشور روسیه، ۲. شناخت مسئلۀ آذربایجان و حقوق تاریخی ایران در قفقاز.

این کتاب دست‌آورد گفتگویی است که گفتگوکنندگان در مدت هشت ماه با دکتر عنایت‌الله رضا انجام داده‌اند. او در این گفتگوها، از ماجراهای روزگار دوری از میهن، مسائل پشت پردۀ دخالت دولت شوروی در کار حزب‌های سیاسی ایران و جهان، چگونگی زندگی در کشورهای اردوگاه سوسیالیسم و کوشش‌های خود سخن گفته و به تعبیر گفتگو کنندگان، «روزۀ سکوت» خود را شکسته است.

وی فلسفه‌دان، نویسنده، پژوهشگر تاریخ و جغرافیای تاریخی و عضو شورای عالی علمی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی بود. وی کتاب‌ها و مقاله‌های بسیاری دارد که «آذربایجان واران (آلبانیای قفقاز)»، «ایران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول»،‌ «کمونیسم و دموکراسی»، «مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان» و «ایران و ترکان در روزگار ساسانیان» برخی از آثار وی به شمار می‌روند.