معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب نخستین اثر مکتوبی است که چنین جامع و مفصل به مباحث و مبانی ترانه‌سرایی پرداخته و سعی شده است تا هم به لحاظ تحقیقی و هم آموزشی برای علاقمندان و کارورزان ترانه مثمر باشد.

در این کتاب حدودا به 400 ترانه اشاره شده و برای نمونه‌های مختلف تاریخی و بدیع و سبک‌شناسی به آنها ارجاع داده شده است. نام بیش از یکصد ترانه‌سرای معاصر از علی اکبرخان شیدا تا برخی ترانه‌سرایان جوان در این کتاب آمده و به آنها اشاره شده است. هدف نگارنده در این کتاب بیان موضوعات پیرامون ترانه در دوران معاصر بوده و به مباحث تاریخی و باستانی آن پرداخته نشده است. هدف این کتاب نقد و ارزش‌گذاری جریان‌های مختلف ترانه نبوده و به همین دلیل از تعریف یا نفی آنها در حد امکان به جز موارد اجتناب‌ناپذیر خودداری شده است.

در تعریف ترانه گفته شده است: گونه‌ای شعری که برای اجرای موسیقیایی سروده می‌شود، در این میان کلام و آهنگ می‌توانند هر یک بر دیگری تقدم داشته باشند یا به طور هم‌زمان آفریده شوند. این معروف‌ترین تعریف از ترانه است که امروزه میان عموم رایج است. ترانه را پیشینیان به معنای نغمه و آهنگ و بیشتر معادل قالب رباعی به کار برده‌اند و ترانه به معنای امروزین را بیشتر با تعبیراتی چون: سرود، چکامه، چامه، نشید، حراره و ... آورده‌اند.

در فصل اول تعریف ترانه و سؤالاتی پیرامون ترانه‌سرایی طرح شده است. در فصل دوم تاریخ معاصر ترانه با تعریف امروزین آن و با توجه به نمونه‌های در دست، مد نظر نگارنده بوده است که در چهار دوره به آن پرداخته شده است: دورۀ اول (1250 ـ 1319)، دورۀ دوم (1319 ـ 1349)، دورۀ سوم (1350 ـ 1357) و دورۀ چهارم (1357 تاکنون). تعریفی که امروزه از ترانه و ترانه‌سرایی می‌شود با علی اکبر خان شیرازی متخلص به شیدا آغاز می‌شود. او بی‌شک و به زعم بسیاری احیاگر هنر ترانه‌سرایی در دورۀ معاصر است که با آگاهی و تسلط بر ظرایف شعر و موسیقی به تصنیف‌سازی پرداخت و به آن تشخص ادبی بخشید. قدیمی‌ترین تصنیف‌های شناخته شده‌ای که امروزه به صورت کامل (نغمه و کلام) در اختیار است، از آنِ شیداست؛ تصنیف‌هایی چون: امشب شب مهتابه، بتِ چین، دوش دوش، سلسلۀ موی دوست، در فکر تو بودم، صورتگر نقاش چین و .... .

قاقیه ملموس‌ترین وجه موسیقیایی ترانه است و با توجه به شنیداری بودن آن، شناخت درست قافیه ضروری می‌نماید. قافیه به انسجام و درک درست شنونده از ملودی کمک کرده، در به خاطرسپاری کلام همراه با ملودی نیز نقش مؤثری دارد. در فصل سوم به قافیه و قالب در ترانه پرداخته شده است.

دربارۀ ترانه‌های عامیانه که قبل از آهنگ‌سازی سروده شده‌اند، وزن از اهمیت خاصی برخوردار است و نکتۀ مهم در این است که عموم ملودی‌های معمول ایرانی از قوانین عروضی تبعیت می‌کنند. در فصل چهارم وزن در ترانه بررسی شده است.

از منظرهای مختلف می‌توان به بدیع پرداخت؛ مباحثی که مربوط به بیان است مانند تشبیه و کنایه و استعاره و ... را جدا آورد و صنایع لفظی را نیز جدا و ... در این کتاب به زبان‌شناسی اولویت داده شده و از این منظر به موضوع نگریسته شده است. در فصل پنجم (بدیع در ترانه) به شرح انواع قاعده‌کاهی‌هایی که در ترانه کاربرد دارند پرداخته شده است.

یکی از بنیادی‌ترین مباحث در هنر وجه تمایز بین سبک‌هاست و بعضاً چرایی پیدایش آنها. دربارۀ ترانه نیز چنین موضوعی چند سال است که ذهن بسیاری را مشغول کرده و هنوز به نتایج بسامان و قابل مطالعه‌ای نرسیده است. در فصل ششم سبک‌شناسی در ترانه بررسی شده است.

ضعف تألیف، ناتوانی در نوشتن و رساندن مفهومی است که نویسنده یا شاعر در ذهن داشته و می‌خواسته بیان کند. قدما نادرستی و سستی سخن به سبب تقدم و تأخری که خلاف قواعد دستور زبان در اجزای کلام واقع شود، یا حذف ناروای جزئی از جمله یا استعمال نابجای کلمه‌ای در ترکیب کلام را ضعف تألیف گفته‌اند. در فصل پایانی سعی شده انواع آن در ترانه با مثال بررسی شود.

فهرست مطالب کتاب:

فصل نخست: تعریف ترانه

فصل دوم: دوره‌شناسی

فصل سوم: قافیه و قالب در ترانه

فصل چهارم: وزن در ترانه

فصل پنجم: بدیع در ترانه

فصل ششم: سبک‌شناسی

فصل هفتم: داوری در ترانه