معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب از 21 گفتگو تشکیل شده است. اشخاصی که با آنها گفتگو شده از جمله پیشکسوتان عرصه نشر و فعالان نشر امروز هستند که در آن دیدگاه‌های هر یک درباره تاریخ و تحول نشر کتاب در ایران جمع آمده است.

گفتگوها بر اساس تاریخ گفتگوها تنظیم شده است. کسانی که در این گفتگوها شرکت دارند، از جملۀ بزرگان و پیشکسوتان عرصۀ نشر، فعالان نشر امروز یا صاحب‌نظرانی هستند که دیدگاه‌هایشان به جنبه‌هایی از تاریخ و تحول نشر کتاب در ایران پرتو می‌افکند. از این 21 گفتگو 18 مورد پیش از این در مجلۀ بخارا منتشر شده است و بقیه برای نخستین بار انتشار می‌یابد. متن همۀ گفتگوها به نظر کسانی که با آنها گفتگو شده، رسیده است و تغییر و تصحیحی اگر لازم بوده، در متن وارد کرده‌اند؛ تنها گفتگوی مستثنی از این قاعده، گفتگو با علیرضا حیدری مدیر نشر خوارزمی است.

دربارۀ گفتگو با احسان نراقی و احمدرضا احمدی که از ناشران نبوده‌اند، گفتنی است نکته‌های فراوانی در گفتگوی با آقای نراقی به پیشینۀ سانسور در دورۀ پیش از انقلاب مربوط می‌شود و از حیث تاریخ نشر حایز اهمیت است، به ویژه آنکه گفته‌های کسی که ناشر نبوده و از بیرون به نشر کتاب نگاه می‌کرده است. در گفتگوی با احمدرضا احمدی تأکید اصلی بر مواد شنیداری برای کودکان و نوجوانان است. این تأکید به ویژه از این نظر هم واجد اهمیت است که نشر فقط به کتاب محدود نمی‌شود؛ نشر دامنه‌ای بسیار گسترده دارد و رسانه‌های بسیاری از ابزارهای نشر است. اینکه در جامعۀ ما رسانه‌های بسیاری و نیز سیر تحول و مسائل آنها را از نظر دور داشته‌اند، کاستی بزرگی است که در بررسی تولی فرهنگی و تحول پدیده‌های فرهنگی حتماً باید به آن توجه کرد. نکته‌های فراوانی در گفتگوی با احمدرضا احمدی نشان می‌دهد که نشر زنده و کارآمد، به ویژه با توجه به پدیدۀ خواندن، دیدن و شنیدن در کودکان، در گرو علاقۀ عمیقی است که باید از پایین‌ترین سنین در نسل‌های جامعه ایجاد و پرورده شود. عرصه‌ای که ایشان به آن پرداخته، در واقع از اساسی‌ترین زیرساخت‌های نشر در هر کشوری است.

نشر کتاب از قلمروهای با اهمیتی است که به دلایل ناشناخته‌ای در ایران، نکاویده باقی مانده است. نه نظام آموزشی کشور، نه نظام پژوهشی، نه طرح‌های مطالعاتی و نه هیچ‌یک از فعالیت‌های دیگری که از آنها ‏دانش، اطلاعات، تحلیل، نگرش و دیدگاه زاده می‏شود، به نشر یاری رسانده‌اند و نه هیچ‌گونه سرپرستی و نظارت روش‌مند، متکی بر بنیادهای علمی و استوار بر اسلوب‌های تحقیقاتی بر آن حاکم بوده است؛ حال آنکه نشر به سرشت خود فرهنگ‌پرور، رویدادآفرین، فضاساز، دانش‌گستر، آگاهی‌پراکن، ‌طلاع زا و مهارفزاست و در عین حال به جامعه یاری می‏رساند که خویشتن‌شناس و خویشتن‌یاب باشد. کاستن از سیطرۀ نادانی و افزودن بر هیمنۀ دانایی، از معمول‌ترین کارکردهای نشر آفرینش‏گر است. همین ویژگی‏ها ‏سبب می‏شود که با همۀ بخش‌های جامعه یا همۀ عرصه‌های فرهنگ پیوند مستقیم داشته باشد و به رغم همۀ این‌ها، گویی که نشر در جامعۀ ما اکنون از کانون توجه واقعی یکسره بیرون مانده است.
ناشران چه بخواهند و چه نه، چه بدانند و چه نه، در سیر رویدادهای فرهنگی تأثیر می‏گذارند و البته ژرفا و پهنای این تأثیر به هدف، همت، تلاش، سرمایه، مدیریت، برنامه‌ریزی و سازماندهی آنها ‏در نشر و نیز عامل‌های دیگر دخیل در کار بستگی دارد. در تاریخ نشر ایران و به رغم آنکه صنعت فرهنگی نشر کتاب از واپس‌مانده‌ترین و بی‌رمق‌ترین شاخه‌های صنعتی کشور بوده است و نیز باوجود همۀ مانع‏ها ‏و مشکل‌هایی که بر سر راه نشر آزادانۀ کتاب قرار داشته است، می‏توانیم از ناشرانی نام ببریم که تأثیر خدماتشان در نشر از تأثیر بزرگ‌ترین طراحان و مدیران مراکز عالی آموزشی و از تأثیر نامدارترین ترویج‌گران فرهنگ کم نبوده است. جایگاه ناشر بزرگ، ناشری که بستر فرهنگی می‏سازد، جریان فرهنگی به راه می‏اندازد، فضای فکری ـ احساسی می‏آفریند و اوقات فراغت علاقمندان را با زایاترین رسانه، زیباترین هدف و زیبنده‌ترین روش پر می‏کند، در کنار و هم‌طراز معماران فرهنگی جامعه است. اگر جایگاه ناشر بزرگ را درست نشناخته‌ایم و درست تعریف نکرده‌ایم، خبط و خطایی است که باید به آن اعتراف و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تصحیح آن اقدام کنیم.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

عبدالرحیم جعفری (بنیان‌گذار مؤسسه انتشارات امیرکبیر)

بیژن ترقی (از خاندان ناشر آثار ادبی ـ تاریخی)

ایرج افشار (انتشارات دانشگاه تهران)

محسن رمضانی (از خاندان‌های خادم کتاب و نشر)

احسان نراقی (نکته‌هایی از پس پردۀ سانسور کتاب)

محمود علمی؛ علی‌اصغر علمی (دو نسل از میان پنج نسل ناشر، چاپگر و کتاب‌فروش)

محمود کاشی‌چی (مؤسس و مدیر انتشارات گوتنبرگ)

محمود باقری (نشر بساطی، کتاب‌فروشی بساطی)

داود رمضان شیرازی (مدیر اتحادیۀ ناشران و کتاب‌فروشان تهران)

محسن باقرزاده (انتشارات توس)

جهانگیر منصور (زوایایی از انتشارات نیل و کتاب زمان)

محمدرضا جعفری (انتشارات امیرکبیر و نشر نو در دورۀ انتقال)

علی‌رضا رمضانی (نشر مرکز، از ناشران عصر انتقال)

علی‌رضا حیدری (انتشارات خوارزمی)

احمدرضا احمدی (نشر مواد شنیداری برای کودکان و نوجوانان)

کریم امامی (از کیهان، فرانکلین و سروش)

داریوش شایگان و کامران فانی (نشر و فرهنگ)

داود موسایی (انتشارات فرهنگ معاصر)

جعفر همایی (نشر نی، ناشر آثار اقتصادی و اجتماعی)

محمدجواد مظفر (انتشارات کویر و نشر سیاسی در ایران)

 حسین پایا (انتشارات طرح نو و نشر اندیشمندانه)