معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کافکا بدون تردید هنرمند با استعدادی بود. او یکی از نویسندگان آلمانی‌زبان در تاریخ ادبیات است که تاکنون بیشترین بحث‌ها پیرامون آثار وی به عمل آمده؛ ولی در عین حال مفهوم آنها به کمترین حد ممکن درک گردیده است. کافکا در تفاوت با بسیاری دیگر، نه به جهت کسب موفقیت، بلکه بیشتر به خاطر یک نیاز درونی دست به نوشتن می‌زد. این ذهنیت هنری او در عین حال روشنگر این موضوع است که چرا درک آثار او هنوز هم تا حد دشوار می‌باشد. علی‌رغم این امر و یا مخصوصاً به همین جهت است که داستان‌های این کارمند ادارۀ بیمۀ شهر پراک انسان‌ها را در سرتاسر دنیا به سوی خود جذب می‌نماید: ذهنیت آثار ادبی کافکا هم‌چنین به این معنی می‌باشد که تعبیر و تفسیر آنها به خود خواننده سپرده می‌شود. خواننده، متن داستان را کاملاً موافق با تئوری مطالعۀ Rezeptionstheorie علم ادبیات، جذب خود نموده و آن و مفهوم آن را مرتباً از نو می‌آفریند. متون کافکا به ویژه برای چنین کاری بسیار مناسب می‌باشند؛ زیرا این آثار به ندرت در چارچوب دنیای روزمره باقی می‌مانند، بلکه برعکس در دنیاهای خوابگونه‌ای که درهایشان برای تفسیرهای خوانندگان (و منتقدان) کاملاً گشوده می‌باشند، بسط و گسترش می‌یابند.

استعداد واقعی کافکا در همین امر است: در شکل دادن به تصاویر خوابگونه‌ای که به طور تمثیلی و چندجانبه قابل تعبیر می‌باشند. او به این ترتیب هنر نویسندگی خود را با سرگرمی مورد علاقه‌اش، یعنی با نقاشی در می‌آمیزد. کافکا در تمام عمر خود بیش از هر چیزی شکل‌ها و چهره‌ها را ترسیم می‌نمود و گرچه این شکل‌ها و چهره‌ها را کج و معوج نقاشی می‌کرد، ولی مخصوصاً به همین جهت این نقاشی‌ها با روح زمان بیدار گشتۀ اکسپرسیونیم سازگار بودند. حتی آن اشکالی را نیز که کافکا به طور سرسری ترسیم نموده می‌توان تعبیر کرد. این نقاشی‌های ساده اغلب آدمکی را که ترسیم آن بعدها ترویج می‌یابد، در ذهن تداعی می‌کنند و از همین‌رو دارای ویژگی‌های مشخصی نمی‌باشند.

پزشک دهکده‌ای را دریک شب زمستانی به نزد بیماری فرامی‌خوانند. اما اسبی برای این سفر در میان نیست. او به طور کمابیش اتفاقی وارد خوکدانی کهنه و فرسوده می‌شود و در آنجا یک مهتر ناشناس و دو اسب را که دارای قدرتی غیرواقعی هستند، می‌یابد. مهتر درشکه و اسب‌ها را که «موتور این سفر» می‌باشند، حاضر می‌نماید و پزشک نیز با این درشکه به نزد بیمار می‌شتابد. این سفر، نوعی «خود یافتن» است یا به عبارتی دیگر «تجزیه و تحلیل خودِ پزشک» به خصوص از جنبۀ «مسائل جنسی» می‌باشد. اما پزشک فقط بخشی از این «خود» است، زیرا شخصیت خشن و شهوانی مهتر و بیمار در حال مرگ نیز جنبه‌های دیگر شخصیت او را تشکیل می‌دهند. این سفر از سویی بسیار سریع جریان می‌یابد، زیرا پزشک در عرض چند لحظه به مقصد می‌رسد، در حالی که بین پزشک و بیمار «فضای پهناور» قرار دارد.

از خلاصۀ فوق اکنون این نکته روشن می‌شود که این داستان کافکا در خود آشکارا دارای جنبه‌های یک تصویر خوابگونه می‌باشد. ولی این موضوع باید در صفحات بعدی مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد. در اینجا این پرسش مهم مطرح می‌شود که آیا می‌توان داستان «پزشک دهکده»را زا آغاز تصویری خوابگونه نام نهاد؟ یکی از تعابیر ممکن این است که این داستان در ابتدا در یک نوع واقعیت داستانی در جریان است، ولی بعد وارد دنیای خیال می‌شود. این گذر به تصویر خوابگونه در آن نقطه از داستان به وقوع می‌پیوندد که پزشک وارد خوکدانی فرسوده می‌شود، مرحله‌ای که می‌توان گفت ورود به دنیای غیرواقعی و یا به عبارت دیگر به ضمیر ناخودآگاه او را مجسم می‌نماید. زیرا از این لحظه به بعد داستان وارد مرحله‌ای می‌گردد که انسان را به یاد خواب و رؤیا می‌اندازد. این گذار به این طریق آماده می‌گردد که ماجرای داستان در شب اتفاق می‌افتد، زمانی که عقل، به قول منتقد آلمانی آقای کورتس Kurz دیگر بر آنچه که سرکوبش نموده، مسلط نیست.

به عقیدۀ کافکا زندگی انسان از دو جنبش و نیروی که در جهت مخلف هم قرار دارند، تشکیل شده است. اولی با فشار آوردن به انسان، او را از ریشه و اصلش جدا ساخته از زندگی بیرون می‌راند و دومی او را با تکانه و ضربه‌ای به اصلش بازمی‌گرداند. انسان نمی‌تواند هیچ‌کدام از این جنبش‌ها را کاملاً به حال خود واگذارد، زیرا در غیر این صورت یکی او را از مرز‌های بشریت، یعنی از زندگی بیرون خواهد راند، در حالی که دیگری به او آن‌قدر فشار خواهد آورد تا که او را به عقب، به گذشته‌اش، به ریشه و اصلش بازگردانده و او مجدداً تبدیل به حیوان بشود. کافکا کوشیده است برداشت خود از این تناقضاتِ زندگی را در قالب تصاویر و استعارات گوناگون توصیف کند. او از «یورش از پایین» و «یورش از بالا به سوی من» و یا از دو دشمن سخن گفته است: «اولی از پشت، از ریشه و اصلش به او فشار می‌آورد؛ دومی راه او را به جلو سد می‌کند». او از یک سو ناآرامی و اضطرابی را تشریح کرده است که وی را راحت نمی‌گذارد و خواب از چشمانش می‌بارید، و از سوی دیگر سنگینی جسم و احساس اطمینانی که مانع برخاستن وی می‌شود. و یا به جای استعارۀ «جنبش» (گاهی او این جنبش را «شکار» نیز می‌نامد)، تصویری از اسارت در دو قلمرویی را که در جهت مخالف هم قرار دارند به کار می‌برد.

فهرست مطالب کتاب:

پزشک دهکده

نقد داستان پزشک دهکده

هنرمند گرسنگی

نقد داستان هنرمند گرسنگی