معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این اثر چون نگاهی تازه به شعر دارد و شعر را از دید زبان‌آموزی سنجیده است، هم برای شاعران و نویسندگان کودک‌نویس و هم برای پژوهندگان پهنۀ زبان‌آموزی و نیز استادان و دانشجویان قلمرو زبان سخنی دارد و آنان را به خویش فرامی‌خواند.

زبانِ هر سرزمین و آیین و فرهنگی، رنگی از تبار فکری و باورشناختی همان بوم و بر دارد و نمایانگر چهرۀ فرهنگی و هویت ملی یک سرزمین است. زبان فارسی یکی از بنیادی‌ترین بنایی است که رخسار پرفروغ و تبارنامۀ رخشان ایرانیان را بر پیشانی خود دارد. کشور بزرگ ایران اگرچه گسترۀ فرهنگی بسیار فراخ‌دامنی دارد و در این جغرافیای فرهنگی، گویش‌ها و لهجه‌ها و گونه‌های زبانی فراوانی را در خود پرورانده است؛ اما فارسی را به‌عنوان زبان معیار و ملی خویش به‌کارگرفته است و ازآن آبشخورها و گنجینه‌های زبانی و واژگانی گویش‌های وطنی، پیوسته، مایه‌ور شده است. به همین‌روی زبان ملی ما، فارسی، بنیان اصلی همبستگی و هم‌نوایی مردمِ این کشور است.

تکیه‌گاه آموزش رسمی و مَدرسی ما از آغاز تا فرجام دوره‌های یاددهی ـ یادگیری نظام عمومی و دانشگاهی، زبان فارسی است. به دیگر سخن زبان فارسی درگاه آموزش و یادگیری ماست. بزرگ‌راهی است که ما را به سمت دنیای معارف بشری و سرزمین روشنان فرا می‌برد.

آموزش اگرچه بنیانی چندسویه است و گم‌گوشه‌هایی دارد، اما کاراترین سوی آن زبان است. البته زبان خود در آموزش، جایگاهی چندپهلو دارد، زمانی هدف آموزش است، گاهی موضوع آموزش است و هنگامی دیگر ابزار و گذرگاه آموزش و یادگیری ماست. بنابراین بسته به اینکه از کدام دیدگاه بنگریم، سازوکار و آهنگ رفتار ما از گونه‌ای دیگر خواهد بود.

نوع نگاه در این اثر به زبان، از گونۀ نخست است؛ یعنی از دید ما زبان در آموزش، هدف است. پس زبان‌آموزی با رویکرد پرورش، تقویت و فراگیری مهارت‌های زبانی، فرودگاه و نقطۀ هدف ماست.

زبان‌آموزی بر پایۀ مهارت‌ها، بسیار فراخ‌دامن است. در یک بخش‌بندی فراگیر، زبان را به دو پهنۀ مهارت‌های دریافتی و مهارت‌های برون‌دادی تقسیم می‌کنیم.

این دو پهنه را به نام‌های دیگر هم خوانده‌اند، همچون:

1) مهارت‌های ادراکی، شفاهی، خوانداری و واردات زبانی (= دریافتی)

2) مهارت‌های تولیدی، کتبی، نوشتاری و صادرات زبانی (= برون‌دادی)

هریک از این دو قلمرو از مهارت‌ها نیز به اجزا و عناصر سازه‌ای دیگری بخش می‌شوند که از آنها به پاره مهارت‌ها، خُرده مهارت‌ها یا ریزمهارت‌ها نام برده شده است. مثلاً پاره‌مهارت‌های خوانداری زبان که در«سوادخواندن» و رسیدن به توانایی درک و دریافت بسیار نقشمند و اثرگذارهستند، خود به دو دسته بخش شده‌اند: آوایی، حسی ـ عاطفی. پاره‌مهارت‌های آوایی مانند تکیه، ‌مکث و درنگ، لحن، آهنگ، کشش و گسست‌آوایی. پاره مهارت‌های حسی ـ عاطفی که خواست ما، بهره‌گیری از پنج حس برونی، به هنگام آموزش و کاربست مهارت‌های زبانی است.

در این کتاب در حقیقت دریچه‌ای به سمت دنیای زیبا و فریبای زبان‌آموزی گشوده شده است؛ چون مخاطبان آموزش و یادگیری زبان در آموزش مدرسی ما کودکان هستند. پلی بسته شده میان جهان کودکان و دنیای زبان. به همین سبب به ناز و نیازهای کودکان و فرایند رشد ذهنی، زبانی، جسمانی و توانایی ادراکی آنان نیز پرداخته شده است.

این کتاب با موضوع «زبان‌آموزی و شعر» در دو پاره سامان یافته است.

پارۀ نخست به مسئلۀ زبان و جهان خیال‌خیز کودکان و اصول و مبانی رشد و مراحل آموزش و یادگیری اختصاص یافته است. در این قسمت با بهره‌گیری از منابع گوناگون از منظر روان‌شناسی و شناخت فرایندهای ذهنی به شرح یادگیری کودک و زبان‌آموزی پرداخته شده و در پی تبیین مهارت‌های زبانی، موضوع خوانش و سواد خوانداری و نقش شعر در آموزش و یادگیری و پیوند آن با پهنۀ زبان‌آموزی بررسی شده است.

پارۀ دوم کتاب، کالبدشکافی و بازشناسی ساختار و محتوای نمونه‌های خوب شعر کودک است. در این بخش کار بر هنجاری استوار است و همۀ نمونه‌های شعری بر اساس همان هنجار و ساختار تحلیل شده‌اند. پیشی و پسی و چینش شعرهای این بخش بر پایۀ نظم و سازمان‌دهی کتاب درسی استوار است.

به سبب اینکه شعر یکی از ناب‌ترین ساخت‌های زبانی است و از چند عنصر احساس، عاطفه، آهنگ و خیال بهره می‌گیرد، با دنیای روحی و روانی و جهان نرم و پرّان زبان کودک، پیوستگی کاملی دارد. از این‌رو شعر در زبان‌آموزی و زبان‌گشایی کودکان بسیار تأثیرگذار است. 

فهرست مطالب کتاب:

پارۀ نخست: کلیات

پارۀ دوم: واکاوی اشعار