معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، در حالی برگزار شد که سابقه‌ای بدین گستردگی در موضوعات و رویکردها نداشت. دبیرخانۀ همایش بیشترین همت خود را به انتشار و عرضۀ آثاری قابل توجه و ارزنده در حوزۀ مطالعات ایرانی ـ عراقی معطوف داشت و در کنار جمع‌آوری مقالات ـ که از مهم‌ترین ثمرات این همایش بود ـ به انتشار کتاب‌هایی با موضوعات گوناگون اقدام نمود. حاصل مقالات جمع‌آوری شده در حدود 40 جلد است که 28 جلد از آن منتشر شده و در این سایت مجموعه‌های مرتبط با حوزۀ زبان و ادبیات فارسی معرفی خواهند شد.

دفتر نوزدهم از این مجموعه مقالات دربارۀ شاعران ایرانی و شاعران عراقی و دربردارندۀ ده مقاله است.

بسیاری از پدیدارهای طبیعی جهان هستی در ادبیات معاصر در قالب الگویی سمبلیک و نمادین و با پردازش زبانی وحی‌گونه و رمزآلود در راستای بیان اندیشه‌ها و افکار ضمیر و وجدان سرایندگان و پدیدآوران متن‌های ادبی به کار گرفته می‌شوند. در ادبیات معاصر فارسی و عربی نماد «آتش» از طیف نمادهای نشانگر مفاهیمی از دستۀ غم و اندوه، انقلاب، خیزش و شورش و ... می‌باشد. کاربرد نمادگرایانۀ آتش در شعر مهدی اخوان ثالث سرایندۀ برجستۀ ادبیات معاصر ایران، همانندی و شباهت بسیاری به کاربرد نمادین این مفهوم در زبان و بیان شعری عبدالوهاب البیاتی شاعر انقلابی و نمادپرداز عراقی دارد؛ اخوان در ادبیات معاصر فارسی و بیاتی در ادبیات معاصر عربی از جملۀ برجسته‌ترین سرایندگانی هستند که کاربرد نماد آتش در سروده‌هایشان آن را تبدیل به یک موتیف نموده است. نگارندگان مقالۀ «بازخوانی تطبیقی نماد آتش در شعر معاصر عربی و فارسی» کوشیده‌اند در این مقاله با بهره‌گیری از نقد روان‌‌شناختی نمادها در الگویی توصیفی ـ تطبیقی به خوانش نمود و کارکرد نماد آتش در شعر این دو شاعر و بازخوانی وجوه همسانی و تشابه آن دو بپردازند؛ برآیند این مقاله حاکی از آن است که زندگی و تجربۀ شعری مشترک دو سراینده در دوره و شرایط سیاسی و اجتماعی مشابه و گذر آنان از هنگامۀ نفرت‌انگیز، دهشتناک و خفقان‌آور استبداد سبب پدیدارشدن روحی سرکش و معترض نسبت به وضعیت نابسامان و پریشان موجود و فراخوان و دعوت دو سراینده به خیزش و انقلاب با بهره‌گیری از جنبه‌های نمادین و سمبلیک همسان شده است.

در چکیدۀ مقالۀ «فراخوانی شخصیت شهرزاد در شعر شاعران معاصر عراق» آمده است: فراخوانی اسطوره‌ها و شخصیت‌های سنتی از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عربی بوده و بازتاب بسیاری در آثارشان داشته است. رویکرد شاعر معاصر به این شیوه، برخاسته از اوضاع سیاسی ـ اجتماعی کشورش است. به دیگر بیان از خالل شخصیت‌های سنتی، مردمی و اسطوره‌ای و با زبانی نمادین و رمزگونه آراء و آلام خود و ملتش را بیان می‌کند. شهرزاد از جمله مشهورترین افسانه‌های ایرانی هزار و یک شب بوده که مورد توجه شاعران آرمان‌خواه عراق قرار گرفته است؛ لذا این مقاله کوشیده است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی به ذکر نمونه‌هایی از فراخوانی شخصیت مذکور و دلایل آن در شعر برخی از شاعران معاصر عراق بپردازد. نتایج نشان از آن دارد که شاعران عراقی معاصر کوشیده‌اند با کاربرد نمادین شهرزاد، تابلویی گویا از اوضاع آشفته سیاسی ـ اجتماعی عراق را ترسیم کنند و با تشبیه وعده‌های پوچ سران عربی به قصه‌های شهرزاد، ضمن دعوت انقلابیون به صبر و استقامت، به آنان نوید آزادی داده و برای تحقق آرمان‌شهر خویش از آن استمداد بجویند.

بابا محمد قاسم خادم اصفهانی خواهرزادۀ میرنجات اصفهانی از شاعران توانای عصر نادری (دورۀ بازگشت ادبی) است. آثار او به به دو اثر یعنی دیوان و مثنوی‌ای در فقر و صدق ختم می‌شود. دیوان او شامل قالب‌های شعری از جمله قصیده، ترکیب‌بند، قطعه، مثنوی، غزل و رباعی است. همچنین دیوان ماده تاریخ‌هایی هم دارد. در سراسر دیوان خود به ویژه در قصاید به مدح و منقبت امامان شیعه و خاندان آنها پرداخته است. همین امر سبب شده تا به کشور عراق سفر کند و در شعر خود در مورد شهرهای عراق و سرزمین‌های مقدس آن، با نگاهی شاعرانه و البته مذهبی به توصیف بپردازد. در شعر وی این ارادت و خواستاری به اندازه‌ای است که شاعر آرزو می‌کند شهری چون نجف مدفن او شود. در مقالۀ «بازتاب عراق در شعر باباقاسم خادم اصفهانی» کوشیده شده نگاه شاعر به سرزمین‌های عراق و توصیفات او از این کشور و تحلیل و بررسی شود.

فهرست مقالات کتاب:

تصویر ادبی طبیعت ایران در اشعار محمدمهدی الجواهری/ محمود حیدری، سحر گرگی

جستاری در تعریف شعر از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی و جاحظ بصری/ جواد غلامعلی زاده، مریم گرمسیریان

جلوه‌های فرهنگ عربی در شعر اقبال لاهوری/ یوسف شیخ زاده، نوید دهواری

بازتاب عراق در شعر باباقاسم خادم اصفهانی/ حمیدرضا قانونی، زهرا دهقانی

فراخوانی شخصیت شهرزاد در شعر شاعران معاصر عراق/ محمدرضا شیرخانی، الهام صحرایی

رمز و تمثیل در آینۀ شعری فضولی بغدادی/ شمسی علیاری

تجلی آنیما در اشعار مولانا خالد نقشبندی/ نسرین چیره

جلوه‌های رومانتیسم در شعر محمدمهدی جواهری/ احد شیرزادی

سیمای جامعۀ عراق در اشعار متنبّی/ پرنوش پژوهش

بازخوانی تطبیقی نماد آتش در شعر معاصر عربی و فارسی/ احمدرضا حیدریان شهری، سمیرا غزنوی