معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، در حالی برگزار شد که سابقه‌ای بدین گستردگی در موضوعات و رویکردها نداشت. دبیرخانۀ همایش بیشترین همت خود را به انتشار و عرضۀ آثاری قابل توجه و ارزنده در حوزۀ مطالعات ایرانی ـ عراقی معطوف داشت و در کنار جمع‌آوری مقالات ـ که از مهم‌ترین ثمرات این همایش بود ـ به انتشار کتاب‌هایی با موضوعات گوناگون اقدام نمود. حاصل مقالات جمع‌آوری شده در حدود 40 جلد است که 28 جلد از آن منتشر شده و در این سایت مجموعه‌های مرتبط با حوزۀ زبان و ادبیات فارسی معرفی خواهند شد.

دفتر شانزدهم از این مجموعه مقالات دربارۀ زبان و ادبیات و نثر و دربردارندۀ پنج مقاله است.

زبان و ادبیات فارسی و عربی در دوره‌های مختلف بسیار بر یکدیگر تأثیرگذار بوده‌اند. در دورۀ عباسی تأثیر ادبیات و فرهنگ فارسی بر ادبیات عرب از دیگر دوره‌ها بیشتر بوده است. سهل بن هارون ملقب به بزرگمهر اسلام از ادیبان و شاعران این دوره است. این ادیب گران‌قدر ایرانی الاصل بود؛ اما بیشتر عمر خود را در شهرهای بصره و بغداد سپری کرد. اگرچه تألیفات وی به زبان عربی است؛ اما فرهنگ فارسی در آنها نمود فراوانی دارد. نویسندگان مقالۀ «آثار فرهنگ ایرانی بر ادب سهل بن هارون» ضمن اشاره به زندگی و تألیفات این ادیب بزرگ با روش توصیفی ـ تحلیلی تأثیراتی که فرهنگ فارسی بر ادب او گذاشته را مورد بررسی قرار می‌دهند و ابعاد آن را بر می‌شمارند.

در چکیدۀ مقالۀ «مقایسۀ شروح تحفة العراقین خاقانی» آمده است: افضل الدین بدیل بن علی ابن عثمان خاقانی شروانی از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ ادب فارسی است که در سدۀ ششم در منطقۀ شروان در شمال غرب ایران می‌زیسته و آرامگاه وی در شهر تبریز است. از جمله آثار وی تحفة العراقین یا ختم الغرائب است. این منظومه که در نیمۀ قرن ششم سروده شده، گزارش سفر حجی است که بنابر دقیق‌ترین پژوهش‌ها بخشی از آن (عراق عجم) واقعی و دیگر بخش‌هایش (عراق عرب و عربستان) خیالی هستند. این کتاب دارای مقدمه‌ای است منثور به قلم خود خاقانی که در پایان شاعر اثرش را به صاحب موصل جمال الدین محمد تقدیم کرده است. متن کتاب در شش مقاله تنظیم شده و هر مقاله نیز به چند فصل کوچک‌تر تقسیم شده است. خاقانی در این مثنوی در خطاب به آفتاب به شرح سفر خود از زادگاهش شروان به شهرهای ری، بغداد، کوفه، موصل، همدان و .... همراه با ستایش بزرگان و دانشمندان و گاه وصف پیشه‌وران پرداخته و البته وصف و مدح مفصلی از مکه و مدینه و بیابان‌ها و اماکن آنها مانند مسجد النبی، مسجدالحرام، کعبه و .... به دست داده است. وی گاه زبان به شکایت از آفتاب می‌گشاید؛ ولی بیشتر آن را توصیف و ستایش می‌کند. همچنین در این مثنوی می‌توان به اطلاعات مهمی از زندگی خاقانی و اطرافیانش دست یافت.

مثنوی تحفة العراقین تاکنون بارها در ایران، هند و پاکستان به چاپ رسیده است. از جمله چاپ‌های آن که تعلیقاتی از ابیات را نیز به همراه دارند؛ چاپ میر محمد اسماعیل خان ابجدی (هند/ 1954 م)، چاپ دکتر یحیی قریب (تهران/ 1333)، چاپ دکتر یوسف عالی عباس آباد (تهران/ 1386) و چاپ آقای علی صفری آق‌قلعه (تهران، 1387) هستند. در این مقاله کوشش شده تا مقایسه‌ای انتقادی از تصحیح و تعلیقات چاپ‌های گفته شده با نگاهی ویژه به چاپ ابجدی ارائه شود.

فهرست مقالات کتاب:

تأثیر نثر دورۀ عباسی بر نثر تاریخ بیهقی/ مریم بختیاری

اشارات و تلمیحات مربوط به اعلام جغرافیایی عراق در ادبیات فارسی/ نرگس اسکویی

آثار فرهنگ ایرانی بر ادب سهل بن هارون/ خداداد بحری، معصومکه حاجی زاده

مقایسۀ شروح تحفة العراقین خاقانی/ محسن محمدی، ناصر اسدی

«علم الاصوات» میراثی کهن از دانشمندان ایران و عراق/ محمدرضا ستوده‌نیا